Philodème rhet. 4 1,175 Sudhaus πᾶσα τέχνη φων[ὴ̣]ν οὐ δύναται προ[ίεσ]θαι στερ[η]θεῖσα τῆς ἐκ τῶν μεταφορῶν εὐχρησ[τίας].
Diogène Laêrce 10,13 (test. p. 88,1-4Usener) κέχρηται δὲ λέξει κυρίᾳ κατὰ τῶν πραγμάτων, ἣν ὅτι ἰδιωτάτη ἐστίν, Ἀριστοφάνης ὁ γραμματικὸς [frg. 404 Slater] αἰτιᾶται. σαφὴς δ’ ἦν οὕτως, ὡς καὶ ἐν τῷ Περὶ ῥητορικῆς ἀξιοῖ μηδὲν ἄλλο ἢ σαφήνειαν ἀπαιτεῖν.
Tryphon trop. III 193,4-7 Spengel διαφέρει δὲ μεταφορὰ καὶ κατάχρησις, ὅτι ἡ μὲν μεταφορὰ ἀπὸ κατωνομασμένου ἐπὶ κατωνομασμένον γίνεται, ἡ δὲ κατάχρησις ἀπὸ κατονομαζομένου ἐπὶ ἀκατονόμαστον.
Cicéron de orat. 3,155 tertius ille modus transferendi uerbi late patet, quem necessitas genuit inopia coacta et angustiis, post autem iucunditas delectatioque celebrauit. nam ut uestis frigoris depellendi causa reperta primo, post adhiberi coepta est ad ornatum etiam corporis et dignitatem, sic uerbi translatio instituta est inopiae causa, frequentata delectationis. nam gemmare uitis, luxuriem esse in herbis, laetas segetes etiam rustici dicunt. quod enim declarari uix uerbo proprio potest, id translato cum est dictum, inlustrat id, quod intellegi uolumus, eius rei, quam alieno uerbo posuimus, similitudo.
Épicure nat. 28 frg. 13 col. 5,3-12 sup. Sedley πάνυ γὰρ οἶμαι σε πολλὰ ἂν ἔχειν προε[ν]έγκασθαι ἃ ἐθεώ̣ρεις γελοίως [π]ώ[ς] τ̣ι[να]ς̣ ἐγδεξαμένους̣ καὶ π̣[άν]τ[α] μᾶλλον ἢ τὸ νοούμενον κατὰ τὰς λέξεις, οὐκ ἔξω τῶν ἰθισμένων λέξεων ἡμῶν χρω̣μένων οὐδὲ μετατιθἐντων ὀνόματα ἐπὶ τῶν φανε[ρ]ῶν.
Épicure nat. 28 frg. 13 col. 2.3 inf.-3.2 sup. Sedley … δὲ κ[αὶ ἄ]νευ̣ τῆς [τινω]ν ἐθισμ̣[ῶν συ]ν̣οικειώ[σεως ἐ]πιφέρω̣[ν τότε ἔτ]υχες, [μὴ] δῆλον ποιώιης τὸ πάντα φθόγγον ἐπιφέρο̣ντα δοξάζειν τόδε τι κα̣[ὶ] τὴν τῶν ὀνομάτ[ω]ν κα[ὶ π]ραγμάτω̣[ν ἀ]δι[αλ]η̣ψία[ν ὁρ]ῶν περ[ιν]οώιης.
La quatrième substance de l’âme
Lucrèce 3,328-344
nec tamen haec sat sunt ad sensum cuncta creandum,
nil horum quoniam recipit mens posse creare
sensiferos motus et mens quaecumque uolutat. 240
quarta quoque his igitur quaedam natura necessest
adtribuatur; east omnino nominis expers,
qua neque mobilius quicquam neque tenuius extat
nec magis e paruis et leuibus ex elementis.
Plutarque adv. Col. 1118 e: τὸ γὰρ ᾧ κρίνει [sc. ἡ ψυχή] καὶ μνημονεύει καὶ φιλεῖ καὶ μισεῖ, καὶ ὅλως τὸ φρόνιμον καὶ λογιστικὸν ἔκ τινός φασιν ‘ἀκατονομάστου’ ποιότητος ἐπιγίνεσθαι. […] φαίνεται γὰρ οὐ φαῦλον οὐδὲ ῥᾴδιον οὐδὲ τοῦ τυχόντος εἶναι καταμαθεῖν.
L’“harmonie” de l’âme
Lucrèce 3,130-135
quapropter quoniam est animi natura reperta 130
atque animae quasi pars hominis, redde harmoniai
nomen, ad organicos alto delatum Heliconi,
siue aliunde ipsi porro traxere et in illam
transtulerunt, proprio quae tum res nomine egebat.
quidquid id est, habeant.
L’aimant
Lucrèce 6,906-909
quod superest, agere incipiam quo foedere fiat
naturae, lapis hic ut ferrum ducere possit,
quem Magneta uocant patrio de nomine Grai,
Magnetum quia sit patriis in finibus ortus.
La terre mère
Lucrèce 2,991-998
denique caelesti sumus omnes semine oriundi;
omnibus ille idem pater est, unde alma liquentis
umoris guttas mater cum terra recepit,
feta parit nitidas fruges arbustaque laeta
et genus humanum, parit omnia saecla ferarum, 995
pabula cum praebet, quibus omnes corpora pascunt
et dulcem ducunt uitam prolemque propagant;
quapropter merito maternum nomen adepta est.
Euripide frg. 839 Kannicht
Γαῖα μεγίστη καὶ Διὸς Αἰθήρ,
ὁ μὲν ἀνθρώπων καὶ θεῶν γενέτωρ,
ἡ δ᾿ ὑγροβόλους σταγόνας νοτίας
παραδεξαμένη τίκτει θνητούς,
τίκτει βοτάνην φῦλά τε θηρῶν, 5
ὅθεν οὐκ ἀδίκως
μήτηρ πάντων νενόμισται.
χωρεῖ δ᾿ ὀπίσω
τὰ μὲν ἐκ γαίας φύντ᾿ εἰς γαῖαν,
τὰ δ᾿ ἀπ᾿ αἰθερίου βλαστόντα γονῆς 10
εἰς οὐράνιον πάλιν ἦλθε πόλον·
θνῄσκει δ᾿ οὐδὲν τῶν γιγνομένων,
διακρινόμενον δ᾿ ἄλλο πρὸς ἄλλου
μορφὴν ἑτέραν ἀπέδειξεν.
Vitruve 8 praef. 1 Euripides, auditor Anaxagorae, quem philosophum Athenienses scaenicum appellauerunt, aera et terram, eamque e caelestium imbrium conceptionibus inseminatam fetus gentium et omnium animalium in mundo procreauisse, et quae ex ea essent prognata, cum dissoluerentur temporum necessitate coacta, in eandem redire, quaeque de aere nascerentur, item in caeli regiones reuerti neque interitiones recipere et dissolutione mutata in eam recidere, in qua ante fuerant, proprietatem.
Lucrèce 5,795-796
linquitur ut merito maternum nomen adepta
terra sit, e terra quoniam sunt cuncta creata.
Lucrèce 5,821-825
quare etiam atque etiam maternum nomen adepta
terra tenet merito, quoniam genus ipsa creauit
humanum atque animal prope certo tempore fudit
omne quod in magnis bacchatur montibu’ passim,
aeriasque simul uolucres uariantibu’ formis. 825
Lucrèce 5,318-323
denique iam tuere hoc circum supraque quod omnem
continet amplexu terram: si procreat ex se
omnia, quod quidam memorant, recipitque perempta, 320
totum natiuo ac mortali corpore constat;
nam quodcumque alias ex se res auget alitque,
deminui debet, recreari, cum recipit res.
Pacuvius trag. 86-87 R3 = frg. 79.1-2 Schierl
hoc uide, circum supraque quod complexu continet
terram.
Pacuvius trag. 90-92 R3 = frg. 80 Schierl ap. Cic. diu. 1,31
ut ille Pacuuianus, qui in Chryse physicus inducitur, minime naturam rerum cognosse uideatur : […]
quidquid est hoc, omnia animat, format alit auget creat
sepelit recipitque in sese omnia, omniumque idem est pater,
indidemque eadem aeque oriuntur de integro atque eodem occidunt.
Pacuvius trag. 93 R3 = frg. 81 Schierl
mater est terra, ea parit corpus, animam aether adiugat.
Lucrèce 2,655-660
hic siquis mare Neptunum Cereremque uocare 655
constituet fruges et Bacchi nomine abuti
mauolt quam laticis proprium proferre uocamen,
concedamus ut hic terrarum dictitet orbem
esse deum matrem, dum uera re tamen ipse
religione animum turpi contingere parcat. 660
rhet. Her. 4,45 abusio est, quae uerbo simili et propinquo pro certo et proprio abutitur.
Lucrèce 3,221 Bacchi cum flos euanuit
Lucrèce 2,472 Neptuni corpus acerbum
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Alessandro Garcea (22 octobre 2023). Métaphores nécessaires et métaphores inutiles. LL-HdT. Consulté le 7 septembre 2024 à l’adresse https://doi.org/10.58079/qzg7