Les titres grecs des œuvres latines
- Poésie
- Ennius : Hedyphagetica
- Accius : Didascalica, Pragmatica, Parerga
- Laevius : Erotopaegnia
- M. Terentius Varro : Saturae Menippeae
- Cicero : Prognostica, Limon
- C. Helvius Cinna : Propempticon
- P. Terentius Varro : Chrographia
- L. Orbilius Pupillus : Perialges
- Furius : Pragmatia belli Gallici
- Vergilius : Bucolica, Georgica, Catalepton
- Donat praef. 49 bucolica autem et dici et recte dici uel hoc indicio probasse suffecerat quod eodem nomine apud Theocritum censeantur.
- Propertius : Monobiblos
- Aemilius Macer : Theriaca, Ornithogonia
- Ovidius : Phaenomena (= Germanicus, Avienus), Metamorphoses (= Apuleius), Halieutica (= Nemesianus)
- Grattius : Cynegetica (= Nemesianus)
- Manilius : Astronomica
- Persius : Hodoeporicon (= Lactantius)
- Seneca : Apocolocyntosis
- Lucanus : Catachthonion
- Petronius : Satyricon
- Calpurnius Piso : Catasterismi
- Hadrianus : Catachannae
- Ausonius : Technopaegnion
- Prudentius : Cathemerina, Apotheosis, Hamartigenia, Peri stephanon, Psychomachia, Dittochaeon
- Acilius Severus: Catastrophe siue Peira
- Claudius Marius Victor: Alethia
- Prosper Tirus Aquitanus: Peri achariston
- Paulinus Pellaeus: Eucharisticos
- Priscianus: Periegesis
- Théâtre
- cothurnatae
- palliatae
- Donat Ad. praef. 1,1 haec fabula palliata Adelphoe, ut ipsum indicat nomen, et plurali numero, cum sit una, et genere masculino, cum sit comoedia, et Graeca lingua, cum sit Latina, censetur. potuit eam Terentius Fratres dicere, sed et Graeci nominis euphoniam perderet et praeterea togata uideretur, ad summam non statim intellegeretur Menandri esse, quod Terentius imprimis cupit scire lectorem, minus existimans laudis propria scribere quam Graeca transferre.
- Atellanae
- mimi
- Grammaire et érudition
- Aurelius Opillus : Pinax (cf. L. Ateius Praetextatus : Pinaces)
- M. Pompilius Andronicus : Annalium Enni elenchi
- L. Ateius Praetextatus : Hyle
- Q. Valerius Soranus : Epoptides
- M. Terentius Varro : Peri characteron, Aetia, Isagogicon
- Cicero : Oeconomicus
- M. Tullius Tiro : Pandectae (= Ulpianus, Herennius Modestinus)
- Cornelius Nepos : Chronica
- L. Cincius : Mystagogica
- Cornelius Balbus : Exegetica
- Sabinus Tiro : Cepurica
- Maecenas : Symposion (= Lactantius)
- Largius Licinius : Ciceromastix
- Carvilius Pictor : Aeneomastix
- Periochae
- Q. Octavius Avitus : Homoeotetes
- Caesellius Vindex : Stromateus
- C. Iulius Romanus : Aphormae
- Iulius Honorius : Cosmographia
- Philosophie
- Ennius : Protrepticus
- M. Terentius Varro : Logistorica
- M. Iunius Brutus : Peri cathecontos
- Cicero : Paradoxa stoicorum, Topica
- Apuleius : Peri hemenias
- Droit
- Q. Mucius Scaevola : Horon liber
- M. Antistius Labeo : Pithana
- Sex. Pomponius : Enchiridion
- Pamphlets politiques
- M. Terentius Varro : Tricaranos
- Moron epanastasis
- Œuvres théologiques en prose
- Tertullianus : Apologeticum, Scorpiace
- Ps. Augustinus : Hypomnesticon contra Pelagianos et Caelestinos
- Cicéron Att. 13,12,3 (23/06/45) nunc illam περὶ Τελῶν σύνταξιν sane mihi probatam Bruto, ut tibi placuit, despondimus, idque tu eum non nolle mihi scripsisti.
- Cicéron Att. 13,19,4 (29/06/45) ita confeci quinque libros περὶ Τελῶν ut Epicurea L. Torquato, Stoica M. Catoni, Περιπατητικὰ M. Pisoni darem.
- Cicéron Att. 13,21a,2 (30/06-01/07/45) mirifice Caerellia studio uidelicet philosophiae flagrans describit a tuis: istos ipsos de finibus.
- Cicéron fin. 1,12 nos autem hanc omnem quaestionem de finibus bonorum et malorum fere a nobis explicatam esse his litteris arbitramur, in quibus, quantum potuimus, non modo quid nobis probaretur, sed etiam quid a singulis philosophiae disciplinis diceretur, persecuti sumus.
K.-E. Henriksson, Griechische Buchertitel in der römischen Literatur, Helsinki 1956.
Les titres des Ménippées de Varron
- Aborigines, Περὶ ἀνθρώπων φύσεως
- Aethrio ( ?)
- Agatho
- Age modo
- Aiax stramenticius
- Ἄλλος οὗτος Ἡρακλῆς
- Ἀλλʹ ού μένει σε (vel Ἄμμον μετρεῖς), Περὶ φιλαργυρίας
- Andabate
- Ἀνθρωπόπολις, Περὶ γενεθλιακῆς
- Armorum iudicium
- Baiae
- Bimarcus
- Caprinum proelium, Περὶ ἡδονῆς
- Catamitus
- Caue canem
- Coeus ( ?)
- Columna (vel Columnae) Herculis, Περὶ δόξης
- Cras credo, hodie nihil
- Cycnus, Περὶ ταφῆς
- Cynicus
- De officio mariti
- De salute
- Desultorius, Περὶ τοῦ γράφειν ( ?)
- Deuicti, Περὶ φιλονικίας
- Δὶς παῖδες οἱ γέροντες
- Dolium aut seria
- Ecdemeticus
- Ἑκατόμβη, Περὶ θυσιῶν
- Endymiones
- Epitaphiones, Περὶ τάφων
- Est modus matulae, Περὶ μέθης
- Eumenides
- Εὗρεν ἡ λοπὰς τὸ πῶμα, Περὶ γεγαμηκότων
- ἔχω σε, Περὶ τύχης
- Ἕως πότε, Περὶ ὡρῶν
- Flaxtabula (?), Περὶ ἐπαρχιῶν
- Γεροντοδιδάσκαλος
- Γνῶθι σαυτόν
- Hercules Socraticus
- Hercules tuam fidem
- Idem Attii quod Titi
- Inglorius ( ? vel Gloria ?), Περὶ φθόνου
- Ἱπποκύων
- Κοσμοτορύνη, Περὶ φθορᾶς κόσμου
- Κυνοδιδάσκαλος (vel Κυνοδιδασκαλικά, vel Κυνοδιδασκαλικός)
- Κυνορήτων (vel Κυνίστωρ?)
- Lex Maenia
- Λογομαχία
- Longe fugit qui suos fugit
- Magnum talentum
- Manius
- Marcipor
- Marcopolis, Περὶ ἀρχῆς
- Meleagri
- Modius
- Mutuum muli scabunt, Περὶ χωρισμοῦ
- Mysteria
- Nescis quid uesper serus uehat
- Octoges(s)is, Περὶ νομισμάτων
- Oedipothyestes
- Ὄνος λύρας
- Papia Papae, Περὶ ἐγκωμίων
- Pappus aut index (? Πάππος αὐθιγενής)
- Parmeno
- Περὶ αἰρέσεων
- Περὶ ἐδεσμάτων
- Περὶ ἐξαγωγῆς
- Περὶ κεραυνοῦ
- Περίπλους (liber II Περὶ φιλοσοφίας)
- Postumi, cui seplasia fetet (?)
- Περὶ σωτηρίας ( ?)
- Pransus paratus
- Prometheus liber
- Pseudaeneas
- Pseudulus Apollo, Περὶ θεῶν διαγώσεως
- Quinquatrus
- Sardi uenales
- Serranus, Περὶ ἀρχαιρεσιῶν
- Sesculixes
- Sexages(s)is
- Σκιαμαχία, Περὶ τύφου
- Synephebus, Περὶ ἐμμονῆς
- Ταφὴ Μενίππου
- Testamentum, Περὶ διαθηκῶν
- Tithonius, Περὶ γήρως
- Τὸ ἐπὶ τῇ φακῇ μύρον, Περὶ ἐυκαιρίας
- Τοῦ πατρὸς τὸ παιδίον, Περὶ παιδοποιίας
- Τρικάρανος
- Τριοδίτης τριπύλιος, Περὶ ἀρετῆς κτήσεως
- Τρίφαλλος, Περὶ ἀρρενότητος
- Venalia, Περὶ ἀφροδισίων
- Virgula diuina
- Ὑδροκύων
- Satura ( ?)
- Serapion ( ?)
L. Alfonsi, « Le ‘Menippee’ di Varrone », ANRW i/3 (1973), 26-59.
Pamphlets et humour à la cour de Claude
- Suétone 38,3 ac ne stultitiam quidem suam reticuit simulatamque a se ex industria sub Gaio, quod aliter euasurus peruenturusque ad susceptam stationem non fuerit, quibusdam oratiunculis testatus est; nec tamen persuasit, cum intra breue tempus liber editus sit, cui index erat μωρῶν ἐπανάστασις, argumentum autem stultitiam neminem fingere.
- Suétone Nero 33,1 certe omnibus rerum uerborumque contumeliis mortuum insectatus est, modo stultitiae modo saeuitiae arguens; nam et morari eum desisse inter homines producta prima syllaba iocabatur [cf. gr. μωραίνω].
Cf. Plaute 571 ut hoc utimur maxime more moro | molestoque multum atque, utque quique sunt | optumi, maxume morem habent hunc! Plaute 669 atque is mores hominum moros et morosos efficit [sc. amor]. L. Hermann, «La révolution des idiots (μωρῶν ἐπανάστασις)», Latomus 10 (1951), 143-145.
- Dion Cassius 60,35,4 ap. Jean Xiphilin p. 146,30-32 Stephanus καὶ ὁ Νέρων δὲ οὐκ ἀπάξιον μνήμης ἔπος κατέλιπε· τοὺς γὰρ μύκητας θεῶν βρῶμα ἔλεγεν εἶναι, ὅτι καὶ ἐκεῖνος διὰ τοῦ μύκητος θεὸς ἐγεγόνει.
E. Stagni, «Ἀποκολοκύντωσις. Appunti sulla tradizione di Dione Cassio - Xifilino», Rivista di Filologia e di Istruzione Classica 122 (1994), 298-339.
Le titre de l’œuvre de Sénèque
Dion Cassius 60,35,2-4 ap. Jean Xiphilin p. 146,15-30 Stephanus ἔτυχε δὲ καὶ τῆς ταφῆς καὶ τῶν ἄλλων ὅσων ὁ Αὔγουστος. Ἀγριππῖνα δὲ καὶ ὁ Νέρων πενθεῖν προσεποιοῦντο ὃν ἀπεκτόνεσαν, ἔς τε τὸν οὐρανὸν ἀνήγαγον ὃν ἐκ τοῦ συμποσίου φοράδην ἐξενηνόχεσαν. ὅθενπερ Λούκιος Ἰούνιος Γαλλίων ὁ τοῦ Σενέκα ἀδελφὸς ἀστειότατόν τι ἀπεφθέγξατο. (3.) συνέθηκε μὲν γὰρ καὶ ὁ Σενέκας σύγγραμμα, ἀποκολοκύντωσιν [Lb Ccorr. : άποκολοκέντωσιν CV] αὐτὸ ὥσπερ τινὰ ἀθανάτισιν ὀνομάσας· ἐκεῖνος δὲ ἐν βραχυτάτῳ πολλὰ εἰπὼν ἀπομνημονεύεται. (4.) ἐπειδὴ γὰρ τοὺς ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ θανατουμένους ἀγκίστροις τισὶ μεγάλοις οἱ δήμιοι ἔς τε τὴν ἀγορὰν ἀνεῖλκον κἀντεῦθεν ἐς τὸν ποταμὸν ἔσυρον, ἔφη τὸν Κλαύδιον ἀγκίστρῳ ἐς τὸν οὐρανὸν ἀνενεχθῆναι.
κολοκύντη/cucurbita cf. Hermippos 69 Kassel–Austin τὴν κεφαλὴν ὅσην ἔχει [sc. Περικλῆς]· | ὅσην κολοκύντην; Juvénal 14,56-58 unde tibi frontem libertatemque parentis, | cum facias peiora senex uacuumque cerebro | iam pridem caput hoc uentosa cucurbita quaerat?; Petrone 39,13 in aquario copones et cucurbitae [sc. nascuntur]; Apulée 1,15,2 nam etsi tu alicuius facinoris tibi conscius scilicet mori cupis, nos cucurbitae caput non habemus ut pro te moriamur. ὥσπερ τινὰ ἀθανάτισιν cf. Cicéron 1,16,13 (fin 06-07/61) sed heus tu, uidesne consulatum illum nostrum, quem Curio antea ἀποθέωσιν uocabat, si hic [sc. Afranius] factus erit, fabam mimum futurum? ἀποραφανίδωσις? cf. Jean Tzétzès schol. rec. 2 ad Aristophane 168 τίς δὲ ὁ παρατιλμὸς καὶ ἡ ἀποραφανίδωσις, ἄκουε· ὁ ἄπορος ὁ ἡλωκὼς τῇ μοιχείᾳ, τεθεὶς ἐν μέσῃ τῇ ἀγορᾷ καὶ σποδιᾷ ἐμπύρῳ θερμῇ τὸ παιδοσπόρον καταπασσόμενος, τούτου τὰς τρίχας ἐτίλλετο, εἶτα ῥαφανίδος οὐραῖον τῇ ὀπῇ τοῦ μορίου ἐνέβαλλον, καὶ οὕτως ηὐρύνετο; Catulle 15,17-19 ah tum te miserum malique fati, | quem attractis pedibus patente porta | percurrent raphanique mugilesque! an, cum άποκολοκέντωσιν CV, σύγγραμμα· άποκολοκέντωσιν αὐτὸ ὥσπερ τινὰ ἀθανάτισιν ὀνομάσας, ἐκεῖνος legendum et distinguendum?, cf. κεντέω, ἀποκεντέω, ἀποκέντησις.
- Diuii Claudii ἀποθέωσις (translittéré en latin dans la subscriptio) Annei Senecae per satiram (saturam dans la subscriptio) : Saint Gallen Stiftsbibliothek, Cod. Sang. 569, fin IXe (S)
Cf. Lucilius 48 Marx = 1,15 Charpin per saturam aedilem factum qui legibus soluat.
- Senecae ludus de morte Claudii (Caesaris) : Valenciennes Bibliothèque municipale Ms. 411, fin IXe (V) et London, British Library, Add. MS 11983, début XIIe (L).
Cf. Cicéron Cato 20 sic enim percontantur, ut est in Naeui poetae Ludo: respondentur et alia et hoc in primis. Pétrone 68,3-4 interim puer Alexandrinus, qui caldam ministrabat, luscinias coepit imitari clamante Trimalchione subinde: “muta”. ecce alius ludus. Juvénal 11,179 nostra dabunt alios hodie conuiuia ludos. Lucilius 1039-1040 Marx = 30,85 Charpin cuius uultu ac facie, ludo ac sermonibus nostris | uirginis hoc pretium atque hunc reddebamus honorem. Horace serm. 1,10,37-39 haec ego ludo, | quae neque in aede sonent certantia iudice Tarpa | nec redeant iterum atque iterum spectanda theatris. Perse 5,15-16 pallentis radere mores | doctus et ingenuo culpam defigere ludo.
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Alessandro Garcea (6 février 2017). Le titre de l’Apocoloquintose. LL-HdT. Consulté le 7 septembre 2024 à l’adresse https://doi.org/10.58079/qzbo