De César à Claude : le débat sur l’intégration des Gaulois

uers. pop. FPL⁴ 4 p. 195 B. ap. Suet. Iul. 80,2
Gallos Caesar in triumphum ducit, idem in curiam :
Galli bracas deposuerunt, latum clauum sumpserunt.

Tacite ann. 11,23,1 A. Vitellio L. Vipstano consulibus cum de supplendo senatu agitaretur primoresque Galliae, quae Comata appellatur, foedera et ciuitatem Romanam pridem adsecuti, ius adipiscendorum in urbe honorum expeterent, multus ea super re uariusque rumor.

Le discours de Claude : CIL xiii 1668 = ILS 212

Col. 1

——-

-mae rerum no[straru]m sit u[tile —] |

equidem primam omnium illam cogitationem hominum quam | maxime primam occursuram mihi prouideo, deprecor ne | quasi nouam istam rem introduci exhorrescatis, sed illa |⁵ potius cogitetis, quam multa in hác ciuitate nouata sint, et | quidem statim ab origine urbis nostrae in quot formas statúsque rés p(ublica) nostra diducta sit. |

ll. 4-6 Cf. Tacite ann. 11,24,7 omnia, patres conscripti, quae nunc uetustissima creduntur, noua fuere: plebeii magistratus post patricios, Latini post plebeios, ceterarum Italiae gentium post Latinos. inueterascet hoc quoque, et quod hodie exemplis tuemur, inter exempla erit.
Tite-Live 4,4,1 at enim nemo post reges exactos de pleble consul fuit. quid postea? nullane res noua institui debet? et quod nondum est factum – multa enim nondum sunt facta in nouo populo –, ea ne si utilia quidem sunt fieri oportet?

quondam réges hanc tenuére urbem, nec tamen domesticis succes|soribus eam tradere contigit. sueruenere alieni et quidam exter|¹⁰ni, ut Numa Romulo successerit ex Sabinis ueniéns, uicinus qui|dem sed tunc externus; ut Ancó Márcio Priscus Tarquinius. [is] | propter temeratum sanguinem, quod patre Demaratho C[o]|rinthio natus erat et Tarquiniensi mátre generosá sed inopi, | ut quae tali marito necesse habuerit succumbere, cum domi re|¹⁵pelleretur á gerendis honoribus, postquam Romam migrauit, | regnum adeptus est. huic quoque et filio nepotiue eius, nam et | hoc inter auctores discrepat, insertus Seruius Tullius, si nostros | sequimur, captiua natus Ocresiá, si Tuscos, Caeli quondam Vi|uennae sodalis fidelissimus omnisque eius cásús comes, post|²⁰quam uariá fortuna exáctus cum omnibus reliquis Caeliáni | exercitus Etruria excessit, montem Caelium occupauit et a duce suo | Caelio ita appellitatus, mutatóque nomine, nam Tusce Mastarna | ei nomen erat, ita appellatus est, ut dixi, et regnum summá cum rei | p(ublicae) útilitate optinuit. deinde, postquam Tarquini Superbi móres in|²⁵uisi ciuitati nostrae esse coeperunt, qua ipsius qua filiorum ei[us], nempe pertaesum est mentés régni et ad consules, annuós magis|trátús, administratio rei p(ublicae) tránslata est. |

ll. 9-24 Cf. Tite-Live 4,3,10-12 en unquam creditis fando auditum esse, Numam Pompilium, non modo non patricium sed ne ciuem quidem Romanum, ex Sabino agro accitum, populi iussu, patribus auctoribus Romae regnasse? (11.) L. deinde Tarquinium, non Romanae modo sed ne Italicae quidem gentis, Demarati Corinthii filium, incolam ab Tarquiniis, uiuis liberis Anci, regem factum? (12.) Ser. Tullium post hunc, captiua Corniculana natum, patre nullo, matre serua, ingenio, uirtute regnum tenuisse? quid enim de T. Tatio Sabino dicam, quem ipse Romulus, parens urbis, in societatem regni accepit? 
l. 19 Cf. Tacite ann. 11,24,4 aduenae in nos regnauerunt: libertinorum filiis magistratus mandare non, ut plerique falluntur, repens, sed priori populo factitatum est.
Tite-Live 4,3,7 et perinde hoc ualet, plebeiusne consul fiat, tamquam seruum aut libertinum aliquis consulem futurum dicat?

quid nunc commemorem dictaturae hóc ipsó consulári impe|rium ualentius repertum apud maiores nostros, quo in a[s]|perioribus bellis aut in ciuili motú difficiliore uterentur? | aut in auxilium plebis creatós tribunos plébei? quid á consu|libus ad decemuiros translátum imperium, solutoque postea | decemuirali régno ad consules rúsus reditum? quid in [pl]ú|ris distributum consulare imperium tribunosque mil[itu]m|³⁵ consulari imperio appellatós, qui séni et saepe octoni crearen|tur? quid communicátos postrémo cum plebe honóres, non imperi | solum sed sacerdotiorum quoque? iam si nárrem bella, á quibus | coeperint maiores nostri, et quo processerimus, uereor né nimió | insolentior esse uidear et quaesisse iactatiónem glóriae pro|⁴⁰lati imperi ultra óceanum . sed illoc potius reuertar. ciuitat[em] //

Col. 2

——-

[— p]otest. sane | nouo m[ore] et diuus Aug[ustus au]onc[ulus m]eus et patruus Ti(berius) | Caesar omnem flórem ubique coloniárum ac municipiorum, bo|nórum scilicet uirorum et locupletium, in hác curiá esse uoluit. |⁵ quid ergo? non Italicus senator prouinciali potior est? iam | uobis, cum hanc partem censurae meae adprobáre coepero, quid | de eá ré sentiam, rebus ostendam. sed ne prouinciales quidem, | si modo ornare curiam poterint, reiciendos puto. |

l. 5 Cf. Tacite ann. 11,23,2-3 et studiis diuersis apud principem certabatur adseuerantium non adeo aegram Italiam ut senatum suppeditare urbi suae nequiret. suffecisse olim indigenas consanguineis populis nec paenitere ueteris rei publicae. […] quem ultra honorem residuis nobilium, aut si quis pauper e Latio senator foret? oppleturos omnia diuites illos, quorum aui proauique hostilium nationum duces exercitus nostros ferro uique ceciderint, diuum Iulium apud Alesiam obsederint

ornátissima ecce colonia ualentissimaque Viennensium, quam |¹⁰ longo iam tempore senatores huic curiae confert! ex qua colo|nia inter paucos equestris órdinis órnamentum L(ucius) Vestinum fa|miliarissime diligo et hodieque in rebus meis detineo, cuius libe|ri fruantur quaesó primo sacerdotiorum gradú, postmodo cum | annis promoturi dignitatis suae incrementa; ut dirum nomen la|¹⁵tronis taceam, et odi illud palaestricum pródigium, quod ante in do|mum consulatum intulit, quam colonia sua solidum ciuitatis Roma|nae benificium cónsecuta est. idem de frátre eius possum dicere, | miserabili quidem indignissimoque hóc cású, ut uobis utilis | senator esse non possit. |

²⁰ tempus est iam, Ti(beri) Caesar Germanice, detegere té patribus conscriptis, | quo tendat oratio tua; iam enim ad extremos fines Galliae Nar|bonensis uenisti. | tot ecce insignes iuuenes, quot intueor, non magis sunt paenitendi | senatores, quam paenitet Persicum, nobilissimum uirum, ami|²⁵cum meum, inter imagines maiorum suorum Allobrogici no|men legere. quod si haec ita esse consentitis, quid ultra desidera|tis, quam ut uobis digito demonstrem, solum ipsum ultrá fines | prouinciae Narbonensis iam uobis senatores mittere, quando | ex Luguduno habere nos nostri ordinis uiros non paenitet. |³⁰ timide quidem, p(atres) c(onscripti), egressus adsuetos familiaresque uobis pro|uinciarum terminos sum, sed destricte iam Comatae Galliae | causa agenda est, in qua si quis hoc intuetur, quod bello per de|cem annos exercuerunt diuom Iulium, idem opponat centum | annorum immóbilem fidem obsequiumque multis trepidis re|³⁵bus nostris plus quam expertum. illi patri meo Druso Germaniam | subigenti tutam quiete sua secúramque á tergo pácem praes|titerunt, et quidem cum a⸢b⸣ census nouo tum opere et inadsue|to Gallis ad bellum auocatus esset; quod opus quam ar|duum sit nobis, nunc cum maxime, quamuis nihil ultra, quam |⁴⁰ ut publice notae sint facultates nostrae, exquiratur, nimis | magno experimento cognoscimus.

La consanguinitas des alliés

Les Troyens

Suétone Claud. 25,3 Iliensibus quasi Romanae gentis auctoribus tributa in perpetuum remisit recitata uetere epistula Graeca senatus populique R. Seleuco regi amicitiam et societatem ita demum pollicentis, si consanguineos suos Ilienses ab omni onere immunes praestitisset.

Les Éduens

César Gall. 1,33,2 Haeduos fratres consanguineosque saepe numero a senatu appellatos in seruitute atque in dicione uidebat Germanorum teneri eorumque obsides esse apud Ariouistum ac Sequanos intellegebat; quod in tanto imperio populi Romani turpissimum sibi et rei publicae esse arbitrabatur.

Tacite ann. 11,25,1 orationem principis secuto patrum consulto primi Aedui senatorum in urbe ius adepti sunt. datum id foederi antiquo et quia soli Gallorum fraternitatis nomen cum populo Romano usurpant.

P. Fabia, La table claudienne de Lyon, Lyon 1929.
A. Giardina, «L'identià incompiuta dell'Italia romana», L'Italie d'Auguste à Dioclétien. Actes du colloque international de Rome (25-28 mars 1992), Rome 1994, 1-89. 
M.T. Griffin, «The Lyons Tablet and Tacitean Hindsight», CQ 32 (1982), 404-418.
M.T. Griffin, «Claudius in Tacitus», CQ 40 (1990), 482-501.
P. Sage, «La table claudienne et le style de l'empereur Claude. Essai de réhabilitation», REL 58 (1980, 274-312.

---

---