Cicéron Brut. 261 itaque cum ad hanc elegantiam uerborum Latinorum – quae, etiam si orator non sis et sis ingenuus ciuis Romanus, tamen necessaria est – adiungit illa oratoria ornamenta dicendi, tum uidetur tamquam tabulas bene pictas conlocare in bono lumine. hanc cum habeat praecipuam laudem in communibus, non uideo cui debeat cedere. splendidam quandam minimeque ueteratoriam rationem dicendi tenet, uoce motu forma etiam magnificam et generosam quodam modo.

Quintilien inst. 10,1,114 C. uero Caesar si foro tantum uacasset, non alius ex nostris contra Ciceronem nominaretur: tanta in eo uis est, id acumen, ea concitatio, ut illum eodem animo dixisse quo bellauit appareat; exornat tamen haec omnia mira sermonis, cuius proprie studiosus fuit, elegantia.

Les fragments des discours

César or. frg. 2 Klotz = 23 Malcovati⁴ ap. Gell. 4,16,8 isti quorum in ͞aedĭbūs fānīsque posita et honori erānt ĕt ōrnātū.

César or. frg. 6 Klotz = 27 Malcovati⁴ ap. Gell. 13,3,5 equidem mihi uideor pro nostra necēssĭtātĕ non labore non opera non induistria dēfŭīssĕ.

César or. frg. 7 Klotz = 29 Malcovati⁴ ap. Suet. Iul. 6,2
amitae meae Iuliae maternum genus ab regibus ortum, paternum cum diis inmortalibus coniunctum est. nam ab Anco Marcio sunt Marcii Reges, quo nomine fuit mater; a Venere Iulii, cuius gentis familia est nostra. est ergo in genere et sanctitas regum, qui plurimum inter homines pollent, et caerimonia deorum, quorum ipsi in potestate sunt reges.

César or. frg. 4 Klotz = 44 Malcovati⁴ ap. Gell. 5,13,6
uel pro hospitio regis Nicomedis uel pro horum necessitate quorum de re agitur refugere hoc munus, M. Iunce, non potui. nam neque hominum morte memoria deleri debet quin a proximis retineatur, neque clientes sine summa infamia deseri possunt quibus etiam a propinquis nostris opem ferre instituimus.

César or. frg. 5 Klotz = 45 Malcovati⁴ ap.  chez Iul. Ruf. rhet. 8 p. 40,23 Halm
quid ergo ? syngraphae non sunt, sed res aliena est.

Cf. H. VAN DER BLOM, «Caesar's Orations», in: L. Grillo – C. B. Krebs éds., The Cambridge Companion to the Writings of Julius Caesar, Cambridge 2018, 193-205.

Le jugement de Cicéron sur les Commentarii et les théories hellénistiques de historia conscribenda

Cicéron Brut. 262 ualde quidem, inquam, probandos; nudi enim sunt, recti et uenusti, omni ornatu orationis tamquam ueste detracta. sed dum uoluit alios habere parata, unde sumerent qui uellent scribere historiam, ineptis gratum fortasse fecit, qui uolent illa calamistris inurere: sanos quidem homines a scribendo deterruit; nihil est enim in historia pura et inlustri breuitate dulcius.

Cicéron de orat. 2,53 neque tenent [sc. Cato et Pictor et Piso] quibus rebus ornetur oratio … et dum intellegatur quid dicant, unam dicendi laudem putant esse breuitatem.

Cicéron de orat. 2,64 uerborum autem ratio et genus orationis fusum atque tractum et cum lenitate quadam aequabiliter profluens sine hac iudiciali asperitate et sine sententiarum forensibus aculeis persequendum est.

Lucien hist. conscr. 16  ἄλλος δέ τις αὐτῶν ὑπόμνημα τῶν γεγονότων γυμνὸν συναγαγὼν ἐν γραφῇ κομιδῇ πεζὸν καὶ χαμαιπετές, οἷον καὶ στρατιώτης ἄν τις τὰ καθ’ἡμέραν ὑπογραφόμενος συνέθηκεν ἢ τέκτων ἢ κάπηλός τις συμπερινοστῶν τῇ στρατιᾷ. πλὴν ἀλλὰ μετριώτερός γε ὁ ἰδιώτης οὗτος ἦν, αὐτὸς μὲν αὐτίκα δῆλος ὢν οἷος ἦν, ἄλλῳ δέ τινι χαρίεντι καὶ δυνησομένῳ ἱστορίαν μεταχειρίσασθαι προπεπονηκώς.

Lucien hist. conscr. 44 ὡς γὰρ τῇ γνώμῃ τοῦ συγγραφέως σκοποὺς ὑπεθέμεθα παρρησίαν καὶ ἀλήθειαν, οὕτω δὲ καὶ τῇ φωνῇ αὐτοῦ εἷς σκοπὸς ὁ πρῶτος, σαφῶς δηλῶσαι καὶ φανότατα ἐμφανίσαι τὸ πρᾶγμα, μήτε ἀπορρήτοις καὶ ἔξω πάτου ὀνόμασι μήτε τοῖς ἀγοραίοις τούτοις καὶ καπηλικοῖς, ἀλλ’ ὡς μὲν τοὺς πολλοὺς συνεῖναι, τοὺς δὲ πεπαιδευμένους ἐπαινέσαι. καὶ μὴν καὶ σχήμασι κεκοσμήσθω ἀνεπαχθέσι καὶ τὸ ἀνεπιτήδευτον μάλιστα ἔχουσιν, ἐπεὶ τοῖς κατηρτυμένοις τῶν ζωμῶν ἐοικότας ἀποφαίνει τοὺς λόγους.

Cicéron Brut. 42-44 at ille ridens: tuo uero, inquit, arbitratu; quoniam quidem concessum est rhetoribus ementiri in historiis, ut aliquid dicere possint argutius. ut enim tu nunc de Coriolano, sic Clitarchus, sic Stratocles de Themistocle finxit. (43.) nam quem Thucydides, qui et Atheniensis erat et summo loco natus summusque uir et paulo aetate posterior, tantum <morbo> mortuum scripsit et in Attica clam humatum, addidit fuisse suspicionem ueneno sibi consciuisse mortem: hunc isti aiunt, cum taurum immolauisset, excepisse sanguinem patera et eo poto mortuum concidisse. hanc enim mortem rhetorice et tragice ornare potuerunt; illa mors uolgaris nullam praebebat materiem ad ornatum. quare quoniam tibi ita quadrat, omnia fuisse Themistocli paria et Coriolano, pateram quoque a me sumas licet, praebebo etiam hostiam, ut Coriolanus sit plane alter Themistocles. (44.) sit sane – inquam – ut lubet, de isto; et ego cautius posthac historiam attingam te audiente, quem rerum Romanarum auctorem laudare possum religiosissumum.

Éléments bibliographiques
M. CHASSIGNET, «Caesar and Roman Historiography Prior to the Commentarii», in: L. Grillo – C. B. Krebs éds., The Cambridge Companion to the Writings of Julius Caesar, Cambridge 2018, 249-262.
L. PITCHER, «Caesar and Greek Historians», in: L. Grillo – C. B. Krebs éds., The Cambridge Companion to the Writings of Julius Caesar, Cambridge 2018, 237-248.