La langue du Bellum Africum

Afr. 67,2 magno inuento hordei… numero, pauco tritici

rhet. Her. 4,45 abusio est, quae uerbo simili et propinquo pro certo et proprio abutitur, hoc modo : uti pauco sermone.

Vitruve 1,1,6 Lacones … pauca manu infinitum numerum exercitus Persarum cum superauissent.

Afr. 47,5 oppido perquam pauci sub pellibus adquiescebant

Quintilien inst. 8,3,25 “oppido” quamquam usi sunt paulum tempore nostro superiores, uereor ut iam nos ferat quisquam.

Cicéron fam. 14,4,4 (ad Terentiam : ca. 25/4/58) seruirent, praeterquam oppido pauci ; de orat. 2,259 mimus uetus, oppido ridiculus ; fin. 3,33 eorum definitiones paulum oppido inter se differunt.

Catulle 54,1 caput oppidum est pusillum

Vitruve 1,4,7 aquatiles autem piscium naturae … umoris habent oppido quam paulum ; 7 praef. 14 oppido quam pauca [sc. uolumina] ; 8.3.11 fonticulus oppido quam paruulus ; 9.2.2 oppido quam tenui linea.

Tite-Live 36,25,3 oppido quam breue interuallum uidetur ; 39,47,2 nec… multa solum, sed etiam pleraque oppido quam parua erant ; 42,28,13 oppido adulescens sacerdos.

Afr. 46,2 sic extra uallum deducti sunt et cruciabiliter interfecti.

Plaute Pseud. 950 nisi effecero, cruciabiliter carnufex me accipito ; Mil. 260 dissimulabiliter ; stich. 85 perplexabiliter.

Afr. 13,1 inter eos … Numidas … ita condensauerunt ut…

Varron rust. 2,3,9 oues quae se congregent ac condensent in locum unum.

Columelle 1,6,13 ; 2,17,6 ; 2,19,1 ; 4,1,7 ; 4,17,8 ; 7,8,5 ; 12,45,3.

Afr. 16,3 tum ait miles : iam me qui sim intelleges.

Varron rust. 3,10,4 easque cellas prouident ne habeant in solo umorem.

Caelius fam. 8,10,3 (Rome, 17/11/51) nosti Marcellum quam tardus et parum efficax sit.

Afr. 54,4 ob eas res ignominiae causa ab exercitu meo te [sc. C. Auienum] remoueo hodieque ex Africa abesse et quantum pote proficisci iubeo ; 54,5 indignos uos [sc. T. Salienum, M. Tironem, C. Clusinatem] esse arbitror qui in meo exercitu ordines ducatis, missosque facio et quantum pote abesse ex Africa iubeo.

Cicéron Att. 4,13,1 (15 ou 16/11/55) sed mehercule uelim res istas et praesentem statum rei publicae et quo animo consules ferant hunc σκυλμὸν scribas ad me quantum pote.

Afr. 25.1 dum haec ita fierent, rex Iuba cognitis Caesaris difficultatibus copiarumque paucitate non est uisum dari spatium conualescendi augendarumque eius opum.

Plaute Maen. 57-59 Epidamniensis ille, quem dudum dixeram … ei liberorum … nil erat.

Cato or. frg. 83 ap. Gell. 3,7,19 Leonides Laco, qui simile apud Thermopylas fecit, propter eius uirtutes omnis Graecia gloriam atque gratiam praecipuam claritudinis inclitissimae decorauere monumentis.

Cicéron fin. 3,11 ceterae philosophorum disciplinae, omnino alia magis alia, sed tamen omnes quae rem ullam uirtutis expertem aut in bonis aut in malis numerent, eas non modo nihil adiuuare arbitror neque confirmare quo meliores simus, sed…

Afr. 78,10 grauiter pilo per cassidem caput ictus ; 85,7 bracchium gladio percussus.

Le style du Bellum Hispaniense

• génitifs absolus? Hisp. 14,1 eius praeteritis temporis Pompeius trans flumen Salsum castellum constituit; 23,5 huius concidentis comparis … equites nostri … aduersarios ad uallum agere coeperunt.
• style historiographique:
  • ablatifs absolus: 1,1 Pharnace superato, Africa recepta; 4,1 hoc misso ad Vliam praesidio ; 18,1 remissis legatis ; al.
  • esse «présentatif»: 3,1 erat idem temporis Sex. Pompeius frater qui…; 30,1 erat acies xiii aquilis constitua quae… ; 34,2 erant hic legiones quae… ; 35,2 erat bene magna manus intra Pompeianarum partium quae…
  • infinitifs de narration: 1,2 ita partim precibus partim ui bene magna comparata manu prouinciam uastare; 29,5 nostri laetari, nonnulli etiam timere ; 33,4 ipse de tempore cenare ; 41,1 interclusi inter se decernere
• littéralisation:
  • citations: 23,2 hic tum, ut ait Ennius [ann. 587 V². = 480 S.], nostri « cessere parumper »; 31,7 hic, ut ait Ennius [ann. 572 V². = 584 S.], pes pede premitur, armis teruntur arma, aduersariosque uehementissime pugnantes nostri agere coeperunt.
  • modèles homériques: 25,4 hic, ut fertur Achillis Memnonisque congressus, Q. Pompeius Niger eques Romanus Italicensis ex acie nostra ad congrediendum progressus.
• latin non-standard
  • 25,1 nullo loco aequo se committere audebant.
  • 13,3 quo die ad oppidum capiundum accederent, se scutum esse positurum.
  • 16,4 iugulatione oppidanorum facta.
  • 6,2 ad Cordubam; 40,7 ad Hispalim ; 42,1 ad Mundam ; ab : Hisp. 12,3 a Corduba ; 37,3 a Carteia ; 41,6 a Munda
  • 5,5 propter pontem coagulabant.

Éléments bibliographiques
J. N. ADAMS,«The Bellum Africum», in: T. Reinhardt – M. Lapidge – J. N. Adams éds., Aspects of the Language of Latin Prose Oxford 2005, 73-96.
J.F. GAERTNER, «The Corpus Caesarianum», in: L. Grillo – C. B. Krebs éds., The Cambridge Companion to the Writings of Julius Caesar, Cambridge 2018, 263-276.