La structure du récit

met. 4,24 at illi intro uocatae anui praecipiunt adsidens eam [sc. Chariten] blando quantum posset solaretur alloquio.

met. 4,27 sed ego te narrationibus lepidis anilibusque fabulis protinus auocabo, et incipit…

Le conte dans le cadre des Métamorphoses

Le problème de la source du roman

Photius Bibl. Codex 129, 96^b12-35 Bekker Ἀνεγνώσθη Λουκίου Πατρέως Μεταμορφώσεων λόγοι διάφοροι. ἔστι δὲ τὴν φράσιν σαφής τε καὶ καθαρὸς καὶ φίλος γλυκύτητος· φεύγων δὲ τὴν ἐν λόγοις καινοτομίαν, εἰς ὑπερβολὴν διώκει τὴν ἐν τοῖς διηγήμασι τερατείαν, καὶ ὡς ἄν τις εἴποι, ἄλλος ἐστὶ Λουκιανός. οἱ δέ γε πρῶτοι αὐτοῦ δύο λόγοι μόνον οὐ μετεγράφησαν Λουκίῳ ἐκ τοῦ Λουκιανοῦ λόγου ὃς ἐπιγέγραπται Λοῦκις ἢ Ὄνος ἢ ἐκ τῶν Λουκίου λόγων Λουκιανῷ. ἔοικε δὲ μᾶλλον ὁ Λουκιανὸς μεταγράφοντι, ὅσον εἰκάζειν· τίς γὰρ χρόνῳ πρεσβύτερος, οὔπω ἔχομεν γνῶναι. καὶ γὰρ ὥσπερ ἀπὸ πλάτους τῶν Λουκίου λόγων ὁ Λουκιανὸς ἀπολεπτύνας καὶ περιελὼν ὅσα μὴ ἐδόκει αὐτῷ πρὸς τὸν οἰκεῖον χρήσιμα σκοπόν, αὐταῖς τε λέξεσι καὶ συντάξεσιν εἰς ἕνα τὰ λοιπὰ συναρμόσας λόγον, Λοῦκις ἢ Ὄνος ἐπέγραψε τὸ ἐκεῖθεν ὑποσυληθέν. γέμει δὲ ὁ ἑκατέρου λόγος πλασμάτων μὲν μυθικῶν, ἀρρητοποιΐας δὲ αἰσχρᾶς. πλὴν ὁ μὲν Λουκιανὸς σκώπτων καὶ διασύρων τὴν Ἑλληνικὴν δεισιδαιμονίαν, ὥσπερ κἀν τοῖς ἄλλοις, καὶ τοῦτον συνέταττεν. ὁ δὲ Λούκιος σπουδάζων τε καὶ πιστὰς νομίζων τὰς ἐξ ἀνθρώπων εἰς ἀλλήλους μεταμορφώσεις τάς τε ἐξ ἀλόγων εἰς ἀνθρώπους καὶ ἀνάπαλιν καὶ τὸν ἄλλον τῶν παλαιῶν μύθων ὕθλον καὶ φλήναφον, γραφῇ παρεδίδου ταῦτα καὶ συνύφαινεν.

[Lucien] Asin. 55,3 ἔστι μοι Λούκιος […] κἀγὼ μὲν ἱστοριῶν καὶ ἄλλων εἰμὶ συγγραφεύς […]  πατρὶς δὲ ἡμῖν Πάτραι τῆς Ἀχαΐας.

[Lucien] Asin. 46,1  τῇ δὲ ὑστεραίᾳ τί μὲν ἔπαθεν ὁ κηπουρὸς ὁ ἐμὸς δεσπότης, οὐκ οἶδα, ὁ δὲ στρατιώτης…

Apulée met. 10,1 die sequenti meus quidem dominus hortulanus quid egerit nescio, me tamen miles ille…

[Lucien] Asin. 11,11 οἶμαι δὲ καὶ σὲ οὐκ ἀπείρως τῆσδε τῆς τέχνης ἔχειν· τοῦτο δὲ οὐ παρ’ ἑτέρου μαθών, ἀλλὰ παρὰ τῆς ἐμαυτοῦ ψυχῆς λαβὼν οἶδα, ἐπεί με τὸν πάλαι ἀδαμάντινον, ὡς ἔλεγον αἱ γυναῖκες, ἐς μηδεμίαν γυναῖκα τὰ ὄμματα ταῦτα ἐρωτικῶς ποτε ἐκτείναντα συλλαβοῦσα τῇ τέχνῃ ταύτῃ αἰχμάλωτον ἔχεις ἐρωτικῷ πολέμῳ ψυχαγωγοῦσα.

Apulée met. 3,19 quamquam mihi nec ipsa tu uideare rerum <istarum> rudis uel expers. scio istud et plane sentio, cum semper alioquin spretorem matronalium amplexuum sic tuis istis micantibus oculis et rubentibus bucculis et renidentibus crinibus et hiantibus osculis et fraglantibus papillis in seruilem modum addictum atque mancipatum teneas uolentem.

La répartition du récit et celle des livres

Les subscriptiones

FIRENZE [Italie] Biblioteca Medicea Laurenziana (BML) Plut. 68 2, 164v

Ego Sallustius legi et emendaui Romae felix.

FIRENZE [Italie] Biblioteca Medicea Laurenziana (BML) Plut. 68 2, 171v

Ego Sallustius legi et emendaui Romae felix Olibrio et Probino u(iris) c(larissimis) cons(ulibus) [sc. 395] in foro Martis controuersiam declamans oratori Endelechio [sc. Seuero Sancto E.]. Rursus Constantinopoli recognoui Caesario et Attico coss. [sc. 397].

Les marques de transition dans le récit

met. 2,1 ut primum nocte discussa sol nouus diem fecit, et somno simul emersus et lectulo, anxius alioquin et nimis cupidus cognoscendi quae rara miraque sunt, reputansque me media Thessaliae loca tenere qua artis magicae natiua cantamina totius orbis consono ore celebrentur fabulamque illam optimi comitis Aristomenis de situ ciuitatis huius exortam, suspensus alioquin et uoto simul et studio, curiose singula considerabam.

met. 3,1 commodum punicantibus phaleris Aurora roseum quatiens lacertum caelum inequitabat, et me securae quieti reuulsum nox diei reddidit. aestus inuadit animum uespertini recordatione facinoris; complicitis denique pedibus ac palmulis in alternas digitorum uicissitudines super genua conexis sic grabattum cossim insidens ubertim flebam, iam forum et iudicia, iam sententiam, ipsum denique carnificem imaginabundus.

met. 7,1 ut primum tenebris abiectis dies inalbebat et candidum solis curriculum cuncta conlustrabat, quidam de numero latronum superuenit; sic enim mutuae salutationis officium indicabat. is in primo speluncae aditu residens et ex anhelitu recepto spiritu tale collegio suo nuntium fecit: « quod ad domum Milonis Hypatini quam proxime diripuimus pertinet, discussa sollicitudine iam possumus esse securi… ».

Apulée met. 2,10 post dies plusculos ibidem dissignatum scelestum ac nefarium facinus memini, sed ut uos etiam legatis, ad librum profero.

Les principaux romans grecs conservés

Ninos (ou Ninos et Sémiramis ?)	Ier s. a. C.
Métiochos et Parthénopé	Ier s. a. C. / Ier s. p. C.
Chariton d’Aphrodise, Chéréas et Callirhoé	moitié Ier s. p. C.
Antoine Diogène, Les incroyables aventures d’au-delà de Thulé	fin du Ier s. p. C.
Lucius de Patras ( ?), Métamorphoses	Ier – IIe s. p. C. ?
Xénophon d’Éphèse, Éphésiaques	Ier – IIe s. p. C.
Iolaos	moitié IIe s. p. C.
Achille Tatius, Leucippé et Clitophon	IIe s. p. C.
Lucien, Histoire vraie	IIe s. p. C.
[Lucien], Lucien ou l’âne	IIe s. p. C.
Jamblique, Babyloniaka	moitié IIe s. p. C.
Longus, Daphnis et Chloé	IIe – IIIe s. p. C.
Lollianos, Phoinika	IIe – IIIe s. p. C.
Histoire d’Apollonios, roi de Tyr (original grec)	IIIe s. p. C. ?
Héliodore, Éthiopiques	IIIe – IVe s. p. C.

---

---