La deuxième rencontre de Polyaenos et Circé : le thème de la magie
Pétrone 129,3 et 11 cubiculum autem meum Chrysis intrauit codicillosque mihi dominae suae reddidit, in quibus haec erant scripta […] (11.) itaque huius quoque rei cura agetur. rescribe modo blandius dominae animumque eius candida humanitate restitue.
Pétrone 131,1 in eundem platanona descendi, etiam si locum inauspicatum timebam.
- argum. Theocr. 2 p. 269,18-270,1 Wendel τὴν δὲ Θεστυλίδα ὁ Θεόκριτος ἀπειροκάλως ἐκ τῶν Σώφρονος [frg. 5 Kassel–Austin] μετήνεγκε μίμων.
- schol. Theocr. 2 p. 270,5-7 Wendel τὴν δὲ τῶν φαρμάκων ὑπόθεσιν ἐκ τῶν Σώφρονος [frg. 6 Kassel–Austin] μίμων μεταφέρει.
Pétrone 131,10 secundum inuitantem consedi, ramum super oculos meos posuit, et quasi pariete interiecto audacior facta…
Pétrone 131.11 — quid est – inquit – paralytice? ecquid hodie totus uenisti? — rogas – inquam ego – potius quam temptas?
Pétrone 132,2 manifestis matrona contumeliis uerberata tandem ad ultionem decurrit.
Les mimes licencieux
Lactance diu. inst. 6,20,30-13 quid de mimis loquar corruptelarum praeferentibus disciplinam, qui docent adulteria, dum fingunt, et simulacris erudiunt ad uera? quid iuuenes aut uirgines faciant, cum haec et fieri sine pudore et spectari libenter ab omnibus cernunt? (31.) admonentur utique quid facere possint et inflammantur libidine, quae aspectu maxime concitatur, ac se quisque pro sexu in illis imaginibus praefigurat probantque illa, dum rident, et adhaerentibus uitiis corruptiores ad cubicula reuertuntur, nec pueri modo, quos praematuris uitiis imbui non oportet, sed etiam senes, quos peccare iam non decet.
Salvien de Marseille gub. 6,19 itaque in illis imaginibus fornicationum omnis omnino plebs animo fornicatur; et qui forte ad spectaculum puri uenerant, de theatro adulteri reuertuntur.
Jean Chrysostome c. theatr. 6,558 = PG lvi 543 οὐ δέδοικας, ἄνθρωπε, τοῖς αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ τὴν κλίνην τὴν ἐπὶ τῆς ὀρχήστρας βλέπων, ἔνθα τὰ μυσαρὰ τελεῖται τῆς μοιχείας δράματα, καὶ τὴν τράπεζαν ταύτην τὴν ἱερὰν, ἔνθα τὰ φρικτὰ τελεῖται μυστήρια;
Le columbarium de Villa Pamphili à Rome
G. Bendinelli, Le pitture del Colombario di Villa Pamphili, in : Monumenti della pittura antica scoperti in Italia, sez. terza, La pittura ellenistico-romana : Roma, fasc. V, Roma 1941.
paroi A v cf. Bendinelli 1941, tav. aggiunta 1a’
paroi E ix cf. Bendinelli 1941, tav. aggiunta 3b’
(original perdu) cf. Bendinelli 1941, tav. aggiunta 5d
“Dialogue” entre Encolpe et son phallus
Pétrone 132,7-11 quod solum igitur saluo pudore poteram, contingere languorem simulaui, conditusque lectulo totum ignem furoris in eam conuerti, quae mihi omnium malorum causa fuerat:
(8.) ter corripui terribilem manu bipennem, (io4ma)
ter languidior coliculi repente thyrso
ferrum timui, quod trepido male dabat usum.
nec iam poteram, quod modo conficere libebat;
namque illa metu frigidior rigente bruma 5
confugerat in uiscera mille operta rugis.
ita non potui supplicio caput aperire,
sed furciferae mortifero timore lusus
ad uerba, magis quae poterant nocere, fugi.
(9.) erectus igitur in cubitum hac fere oratione contumacem uexaui: “quid dicis – inquam – omnium hominum deorumque pudor? nam ne nominare quidem te inter res serias fas est. (10.) hoc de te merui, ut me in caelo positum ad inferos traheres? ut traduceres annos primo florentes uigore senectaeque ultimae mihi lassitudinem imponeres? rogo te, mihi apodixin defunctoriam redde”. (11.) haec ut iratus effudi,
illa solo fixos oculos auersa tenebat, (da6)
nec magis incepto uultum sermone mouetur
quam lentae salices lassoue papauera collo.
8,1-2 ter corripui terribilem manu bipennem, | ter cf. Verg. Aen. 2,479-480 ipse inter primos correpta dura bipenni | limina prorumpit ; Aen. 4,690-691 ter sese attollens cubitoque adnixa leuauit, | ter reuoluta toro est
9. erectus… in cubito cf. Verg. Aen. 4,690-691
11,1-3 illa… quam = Verg. Aen. 6,469-471
11,3 lentae salices cf. Verg. ecl. 3,83 = 5,16 lenta salix
11,3 cf. Verg. Aen. 9,436 lassoue papauere collo
Pétrone 132,15,3-5
sermonis puri non tristis gratia ridet,
quodque facit populus, candida lingua refert.
nam quis concubitus, Veneris quis gaudia nescit?
Virgile dans le mime
Servius ecl. 6,11 dicitur autem ingenti fauore a Vergilio esse recitata [sc. ecloga], adeo ut, cum eam postea Cytheris [[meretrix]] cantasset in theatro, quam in fine Lycoridem uocat, stupefactus Cicero, cuius esset, requireret. et cum eum tandem aliquando uidisset, dixisse dicitur et ad suam et ad illius laudem “magnae spes altera Romae”: quod iste postea ad Ascanium transtulit, sicut commentatores loquuntur.
Suétone poet. 103-104 Rostagni : bucolica eo successu edidit, ut in scaena quoque per cantores crebro pronuntiarentur.
Tacite dial. 13,2 testis ipse populus, qui auditis in theatro Virgilii uersibus surrexit uniuersus et forte praesentem spectantemque Virgilium ueneratus est sic quasi Augustum.
Encolpe, les sorcières et la colère de Priape
Pétrone 133,4 intrauit [sc. Proselenos] delubrum anus laceratis crinibus nigraque ueste deformis, extraque uestibulum me iniecta manu duxit.
Pétrone 136,1-3 dum illa carnis etiam paululum delibat et dum coaequale natalium suorum sinciput in carnarium furca reponit, fracta est putris sella, quae staturae altitudinem adiecerat, anumque pondere suo deiectam super foculum mittit. (2.) frangitur ergo ceruix cucumulae ignemque modo conualescentem restinguit. uexat cubitum ipsa stipite ardenti faciemque totam excitato cinere perfundit. (3.) consurrexi equidem turbatus anumque non sine risu erexi.
Pétrone 136,4-5 itaque ad casae ostiolum processi * cum ecce tres anseres sacri qui, ut puto, medio die solebant ab anu diaria exigere, impetum in me faciunt foedoque ac ueluti rabioso stridore circumsistunt trepidantem. atque alius tunicam meam lacerat, alius uincula calceamentorum resoluit ac trahit; unus etiam, dux ac magister saeuitiae, non dubitauit crus meum serrato uexare morsu. oblitus itaque nugarum pedem mensulae extorsi coepique pugnacissimum animal armata elidere manu. nec satiatus defunctorio ictu, morte me anseris uindicaui.
cratère béotien 380-370 a. C., Athènes, Musée National d’Archéologie
La mimica mors d’Eumolpe ?
Pétrone 141,6 de stomachi tui recusatione non habeo quod timeam. sequetur imperium, si promiseris illi pro unius horae fastidio multorum bonorum pensationem. operi modo oculos et finge te non humana uiscera sed centies sestertium comesse. accedit huc quod aliqua inueniemus blandimenta, quibus saporem mutemus.
Pétrone 94,14-95,1 sed neque Giton ulla erat suspicione uulneris laesus neque ego ullum sentiebam dolorem. rudis enim nouacula et in hoc retusa, ut pueris discentibus audaciam tonsoris daret, instruxerat thecam. (15.) ideoque nec mercennarius ad raptum ferramentum expauerat nec Eumolpus interpellauerat mimicam mortem. (95.1.) dum haec fabula inter amantes luditur, deuersitor cum parte cenulae interuenit.