cod. Theod. 14,9,3 (27.02.425) habeat igitur auditorium specialiter nostrum in his primum, quos Romanae eloquentiae doctrina commendat, oratores quidem tres numero, decem uero grammaticos; in his etiam, qui facundia Graecitatis pollere noscuntur, quinque numero sint sofistae et grammatici aeque decem. et quoniam non his artibus tantum adulescentiam gloriosam optamus institui, profundioris quoque scientiae adque doctrinae memoratis magistris sociamus auctores. unum igitur adiungi ceteris uolumus, qui philosofiae arcana rimetur, duo quoque, qui iuris ac legum formulas pandant, ita ut unicuique loca specialiter deputata adsignari faciat tua sublimitas, ne discipuli sibi inuicem possint obstrepere uel magistri neue linguarum confusio permixta uel uocum aures quorundam aut mentes a studio litterarum auertat.

cod. Theod. 6,21,1 (15.03.425) (Gram)maticos Graecos Helladium et Syrianum, Lati(num) Theofilum, sofistas Martinum et Maximum (et iu)ris peritum Leontium placuit honorari codici[llis] comitiuae ordinis primi iam nunc a nostra ma[ies]tate perceptis, ita ut eorum qui sunt ex uicariis [dig]nitate potiantur. qua in re quicumque alii ad id do[ctri]nae genus, quod unusquisque profitetur, ordinati [pro]dentur, si laudabilem in se probis moribus uit(am) esse monstrauerint, si docendi peritiam fac(undi)amque dicendi, interpretandi subtilitatem, cop(iam) disserendi se habere patefecerint et coetu amp(lis)simo iudicante digni fuerint aestimati, qui in me[mo]rato auditorio professorum fungantur officio, hi quoque, cum ad uiginti annos observatione iug(i) ac sedulo docendi labore peruenerint, isdem, quibus praedicti uiri, dignitatibus perfruantur.

Schemmel, Fritz, « Die Hochschule von Konstantinopel im IV. Jahrundert p. Ch. n. », Neue Jahrbücher für Pädagogik 11 (= Neue Jahrbücher für das klassische Altertum 22), 1908, 147-168. [contestable]

Schemmel, Fritz, Die Hochschule von Konstantinopel vom V. bis IX Jahrhundert, Progr. Königliches Wilhelms-Gymnasium in Berlin 1912.

Le codex Theodosianus (438)

cod. Theod. 1,1,5 (26.03.429) ad similitudinem Gregoriani atque Hermogeniani codicis cunctas colligi constitutiones decernimus, quas Constantinus inclitus et post eum diui principes nosque tulimus, edictorum uiribus aut sacra generalitate subnixas. et primum tituli, quae negotiorum sunt certa uocabula, separandi ita sunt, ut, si capitulis diuersis expressis ad plures titulos constitutio una pertineat, quod ubique aptum est, collocetur; dein, quod in utramque dici partem faciet uarietas, lectionum probetur ordine non solum reputatis consulibus et tempore quaesito imperii, sed ipsius etiam compositione operis ualidiora esse, quae sunt posteriora, monstrante; post haec, ut constitutionum ipsa etiam uerba, quae ad rem pertinent, reseruentur, praetermissis illis, quae sanciendae rei non ex ipsa necessitate adiuncta sunt. sed cum simplicius iustiusque sit praetermissis eis, quas posteriores infirmant, explicari solas, quas ualere conueniet, hunc quidem codicem et priores diligentioribus compositos cognoscamus, quorum scholasticae intentioni tribuitur nosse etiam illa, quae mandata silentio in desuetudinem abierunt, pro sui tantum temporis negotiis ualitura.

La première constitution en grec (448)

cod. Iust. 1,1,3 (16.02.448)

Les procès

Les procès par dette de 434 devant Fl. Anthemius Isidorus Theophilus praeses de l’Arcadie

Le procès d’Eyutychès selon les actes de la première session du Concile de Chalcédoine

Recours du moine monophysite Eutychès contre sa sentence de déposition au synode permanent de Constantinople (8/11/448, sous la présidence du patriarche Flavien). Procès-verbal du 27/04/449 :

(829.) Ὑπατείας Φλαυίου Πρωτογένους τοῦ λαμπροτάτου καὶ τοῦ δηλωθησομένου [ὑπάτου] πρὸ πέντε Καλανδῶν Μαίων, ἐν Κωνσταντινουπόλει, θείαι κελεύσει διαγινώσκοντος Μαρτιαλίου τοῦ μεγαλοπρεπεστάτου κόμητος καὶ μαγίστρου τῶν θείων ὀφφικίων, παρόντος Καρτερίου τοῦ περιβλέπτου κόμητος καὶ προξίμου τοῦ θείου σκρινίου τῶν λιβέλλων καὶ τῶν θείων κογνιτιόνων, εἰσελθόντων Μακεδονίου τοῦ περιβλέπτου τριβούνου νοταρίου καὶ ῥεφερενδαρίου καὶ Μάγνου τοῦ καθωσιωμένου σιλεντιαρίου μετὰ Κωνσταντίνου τοῦ εὐλαβεστάτου μοναχοῦ καὶ διακόνου, (830.) Κωνσταντῖνος ὁ εὐλαβέστατος εἶπεν· Δεήσεις ἐπιδέδωκεν Εὐτυχὴς ὁ εὐλαβέστατος ἀρχιμανδρίτης τῶι εὐσεβεστάτωι ἡμῶν δεσπότηι φανερὰ περιεχούσας καὶ ταύταις ἡ εὐσέβεια αὐτῶν ὑπεσημήνατο, ὑπεδέξατο δὲ αὐτὰς ὁ περίβλεπτος τριβοῦνος καὶ ῥεφερενδάριος. ἀξιῶ ὥστε ταῦτα αὐτὰ καταθέσθαι αὐτὸν καὶ τὰς δεήσεις ἀναγνῶναι καὶ τὰ δόξαντα τῆι εὐσεβείαι αὐτῶν δῆλα γενέσθαι. (831.) Φλαύιος Ἀρεοβίνδας Μαρτιάλιος ὁ μεγαλοπρεπέστατος κόμες καὶ μάγιστρος τῶν θείων ὀφφικίων εἶπεν· Ἅτινα ὥρισεν ἡ φιλανθρωπία ἡ βασιλική, διὰ τοῦ περιβλέπτου τριβούνου καὶ νοταρίου ταῖς ἡμετέραις διανοίαις γνωρισθῶσιν.

Les testaments

• Gaius inst. 2,281 legata Grae<c>e scripta non ualent; fideicommissa uero ualent.
• [Ulpien] reg. 25,9 Graece fideicommissum scriptum ualet, licet legatum Graece scriptum non ualeat.
• nouell. Theod. 16,8 (12.09.439) illud etiam huic legi perspicimus inserendum ut, quoniam Graece iam testari concessum est, legata quoque ac directas libertates, tutores etiam, Graecis uerbis liceat in testamentis relinquere, ut ita uel legata relicta uel libertates directae tutoresue dati uideantur, ac si legitimis uerbis ea testator dari fieri obseruarique iussisset.

Cf. Beaucamp, Joëlle, « Tester en grec à Byzance », in : J.-C. Cheynet et al. éds., ΕΥΨΥΧΙΑ. Mélanges offerts à Hélène Ahrweiler, i, Paris 1998, 97-107.

La correspondance de Fl. Eudoxius com. sacr. larg. dans les inscriptions de Mylasa

Réponse de Théodose II à une suggestio de Fl. Eudoxius

ἡ ἑρμηνεία τοῦ θείου τύπου | τὴν σουγγεστίονα τῆς σῆς ὑπεροχῆς περὶ τοῦ λιμενικοῦ τέλους τῆς Πασσαλιητῶν | κώμης τῆς Μυλασέων πόλεως, ὡς ἂν εἲ τῇ πολιτείᾳ ἤτοι τῷ δημοσίῳ λυσιτελὲς καὶ | τοῖς χρησίμοις τῆς αὐτῆς πόλεως ἔσεσθαι μέλλον μετὰ δικαίου ἐπαίνου κυροῦμεν, καὶ διὰ | τούτου τοῦ θείου πραγματικοῦ τύπου θεσπίζομεν μηδενὶ τὸ μνημονευθὲν τέλος ἢ αἰτεῖν | ἐξεῖναι ἢ εἰς ἴδ<ι>α κέρδη δύνα[σθαι —] | πόλις τῶν̣ ἰδίων προ<σ>ό̣δων [—]| εἰς τὰς ἀναγκαίας χρείας τῆ[ς —] | προχωρήσ̣ουσιν Εὐδόξιε ἀ[δελφὲ —] | αὐθεντία, ἅτινα διὰ τοῦ θεί[ου τύπου —] | σταξάτω ποινῆς ὑπεναντι[ουμένους —] νόμου ὁριζομένης ὑπά[τοις —] τῇ πρὸ μιᾶ[ς] εἰδῶν Μαρτίων ἐν Κωνσταντιν[ουπόλει —]

Lettre de Fl. Eudoxius à Fl. Baralach, gouverneur de la Carie

ἡ ἑρμηνεία τοῦ δευτέρου τύπου τοῦ κώμ(ητος) τῶν λαργιτιόνων· | Φλ(άουιος) Εὐδόξιος Φλ(αουίῳ) Βαραλὰχ τῷ λαμπρῷ ἄρχοντι Καρίας· | κατὰ τὸ οἰκεῖον ὄφελος καὶ συμφέρον ἤγουν καὶ δίκαιον | περὶ τοῦ τέλους τῆς Πασσαλιαητῶν κώμης τῆς Μιλασέων πόλεως· | πολλῶν ἐν τῷ ἡμετέρῳ δικαστηρίῳ πραχθέντων μεταξὺ τοῦ | ἐντολέως Δομνίνου τοῦ καθοσιομένου κουβουκλαρίου καὶ | τῶν πολιτευομένων τῆς μνημονευθείσης πόλεως | πρὸ πέντε εἰδῶν Ἀπριλίων.

L’inscription complète comportait-elle une structure tripartite, avec un édit du gouverneur ?

Cf.  Feissel, Denis, « Un rescrit de Justinien découvert à Didymes (1ᵉʳ avril 533) », Chiron 34, 2004, 285-365 (303-304 en particulier) = Id., Documents, droit, diplomatique de l'Empire romain tardif, Paris 2010, 250-322 (270-271 en particulier).

La correspondance de Fl. Dionysius mag. mil. dans les actes du concile d’Éphèse I

Lettre à Théodore consularis de Chypre

FLAVIVS DIONYSIVS VIR CLARISSIMVS ET MAGNIFICENTISSIMVS MAGI VTRIVSQVE MILITIAE THEODORO VIRO CLARISSIMO CONSVL PROVINCIAE CYPRI. IMPERIALIS AVCTORITAS MVLTAS OB CAVSAS ET MAXIME ECCLESIASTICAS REVERENTISSIMOS ANTISTITES EFESVM CONVENIRE DIVINIS APICIBVS DISPOSVIT PROROGATIS. QVIA ITAQVE CONPERIMVS CONSTANTIAE CIVITATIS ANTISTITEM A PRAESENTI VITA MIGRASSE ET DIEM SIBI PRAEFINITVM COMPLESSE, NECESSARIAM HANC AD TE AVCTORITATEM ESSE CENSVIMVS EMITTENDAM, SCILICET VT NE QVIS SINE CONSCIENTIA VEL DISPOSITIONE REVERENTISSIMI CONVENTVS AVDEAT IN DEFVNCTI LOCVM ALIQVEM NOMINARE. EXPECTARI NAMQVE CONVENIT FORMAM QVAM TOT REVERENTISSIMORVM EPISCOPORVM DABIT ADSENSVS. SICVT ENIM DICTVM EST, HARVM GRATIA RERVM MEMORATI RELIGIOSISSIMI VIRI CONVENIRE PRAECEPTI SVNT. SI ITAQVE MOTVM CONTVMACIBVS DEBITVM TAM TVA GRAVITAS QVAM OFFICIVM OBTEMPERANS SIBI DESIDERAT EVITARE, ID MODIS OMNIBVS PROHIBEBIT NEC ALIQVEM, QVOD DICTVM EST, PROVEHI PATIATVR ANTE AVCTORITATEM HORVM QVORVM INTERESSE REVERENTISSIMORVM DICITVR SACERDOTVM. QVODSI HAS AVCTORITATES EIVS DE QVO AGITVR ORDINATIO PRAECESSIT ANTISTITIS, EVM PRO CAELESTI ORACVLO AD EFESVM SICVT ALIOS FACIAS PERVENIRE. NEC ENIM IGNORARE DEBES QVOD SI SECVS ALIQVID FVERIT PERTEMPTATVM, TV QVIDEM QVINQVE LIBRAS AVRI, OFFICIVM VERO ALIAS TOT FISCI VIRIBVS INFERRE COGIMINI. VT AVTEM HAEC QVAE PRO POSTVLATIONE RELIGIOSISSIMORVM ANTISTITVM VIDENTVR ESSE DISPOSITA, MATVRVM SORTIANTVR EFFECTVM, MATVRIVM ET ADELFIVM IVSSIMVS EX OFFICIO SPECIALITER DESTINARI. DATA DVODECIMO CALENDAS IVNIAS ANTIOCHIAE.

Φλάυιος Διονύσιος ὁ λαμπρότατος καὶ μεγαλοπρεπέστατος μάγιστρος ἑκατέρας στρατείας Θεοδώρωι τῶι λαμπροτάτωι ὑπατικῶι τῆς Κυπρίων χώρας. Ἡ βασιλικὴ αὐθεντία διὰ πολλὰς αἰτίας καὶ μάλιστα ἐκκλησιαστικὰς τοὺς εὐλαβεστάτους ἐπισκόπους κατ’ Ἔφεσον συνελθεῖν θείαις ἐκτεθείσαις διετύπωσε κεραίαις. ἐπειδὴ τοίνυν ἔγνωμεν τὸν ἐπίσκοπον Κωνσταντείας τῆς πόλεως ἐκ τοῦ παρόντος μεταστῆναι βίου καὶ τὴν προορισθεῖσαν αὐτῶι ἡμέραν πεπληρωκέναι, ἀναγκαίαν ταύτην τὴν αὐθεντίαν πρὸς σὲ πεμπτέαν εἶναι δηλαδὴ ἐκρίναμεν, ἵνα μή τις χωρὶς συνειδήσεως ἢ διατυπώσεως τῆς εὐλαβεστάτης συνόδου τολμήσοι εἰς τὸν τοῦ τελευτήσαντος τόπον τινὰ ὀνομάσαι. πρέπει γὰρ ἀναμεῖναι τὸν τύπον ὃν τῶν τοιούτων εὐλαβεστάτων ἐπισκόπων ἡ συναίνεσις δοίη. ὡς γὰρ λέλεκται, τούτων χάριν τῶν πραγμάτων οἱ μνημονευθέντες θεοφιλέστατοι ἄνδρες συνελθεῖν παρηγγέλθησαν. ἐὰν τοίνυν τὴν τοῖς φιλονείκοις ὀφειλομένην κίνησιν τοῦτο μὲν ἡ σὴ στιβαρότης, τοῦτο δὲ καὶ ἡ πειθομένη αὐτῆι τάξις σπεύδηι ἐκφυγεῖν, τοῦτο πᾶσι τρόποις κωλύσει καὶ μή τινα, ὡς εἴρηται, προελθεῖν ἀνάσχηται πρὸ τῆς αὐθεντίας τῶν μεσιτευόντων εὐλαβεστάτων ἐπισκόπων. διὸ εἰ ταύτας τὰς αὐθεντίας προέλαβεν ἡ τοῦ ἀμφισβητουμένου ἐπισκόπου χειροτονία, τοῦτον κατὰ τὸ οὐράνιον ἀπόφθεγμα εἰς Ἔφεσον ὡς τοὺς ἄλλους ποιήσεις παραγενέσθαι. οὐ γὰρ ὀφείλεις ἀγνοεῖν ὅτι περ εἰ ἀλλοίως τι δοκιμασθῆι γενέσθαι, σὺ μὲν πέντε χρυσίου λίτρας, ἡ δὲ τάξις ἄλλας τοσαύτας τῶι δημοσίωι εἰσκομίσαι καταναγκασθῆτε. ὅπως δὲ ταῦτα τὰ κατὰ τὴν τῶν εὐλαβεστάτων ἐπισκόπων αἴτησιν δόξαντα διατυποῦσθαι ταχεῖαν κληρώσωνται ἄνυσιν, Ματούριον καὶ Ἀδέλφιον ἐκελεύσαμεν ἐκ τῆς τάξεως ἰδικῶς ἀποσταλῆναι. ἐδόθη πρὸ <ιβ> Καλανδῶν Ἰουνίων ἐν Ἀντιοχείαι.

Lettre à l’Église de Chypre

Φλαύιος Διονύσιος ὁ μεγαλοπρεπέστατος καὶ ἐνδοξότατος κόμης καὶ στρατηγὸς ἑκατέρας δυνάμεως καὶ ἀπὸ ὑπάτων τοῖς εὐλαβεστάτοις κληρικοῖς τῆς ἁγιωτάτης ἐκκλησίας τῆς ἐν τῆι μητροπόλει Κωνσταντείαι τῆς Κύπρου. Οἶδε καὶ ἡ ὑμετέρα θεοσέβεια ὡς οἱ τροπαιοῦχοι καὶ καλλίνικοι δεσπόται τῆς οἰκουμένης τοὺς ὁσιωτάτους καὶ ἁγιωτάτους εἰς Ἔφεσον συνελθεῖν ἐθέσπισαν ἐπισκόπους διὰ πολλὰς μὲν καὶ ἄλλας, μάλιστα δὲ τὰς ἐκκλησιαστικὰς αἰτίας. ἐπεὶ οὖν ἔγνωμεν, αὐτῶν τῶν ἁγιωτάτων ἐπισκόπων ἡμᾶς τῶν ἐνταῦθα συνελθόντων διδαξάντων, ὡς ὁ γενόμενος ὑμῶν μακαριώτατος ἐπίσκοπος κατὰ βούλησιν κεκοίμηται θεικήν, ἀναγκαῖον ὠιήθην δῆλον ὑμῶν τῆι εὐλαβείαι ποιῆσαι καὶ παρεγγυῆσαι [καὶ] παραφυλάξασθαι ὑμᾶς τοῦ μηδένα παρά τινος εἰς ἐπίσκοπον ψηφισθῆναι ἢ καὶ χειροτονηθῆναι· πάντως γὰρ καὶ περὶ τούτου δοθήσεται τύπος· ἀλλ’ ἀναμείνατε τὸν ἐντεῦθεν δοθησόμενον ὅρον. ἀκόλουθον γὰρ καὶ τῶι ἐκκλησιαστικῶι πρέπον θεσμῶι τὸ τοῖς ἁγίοις πατράσι τὰ τῶν πατέρων φυλάσσειν. εἰ δὲ καὶ ἄρα πρὸ τῶν ἡμετέρων γραμμάτων συνέβη τινὰ ἐνθρονιασθῆναι, ὅπερ οὐκ οἰόμεθα, τοῦτον μετὰ τῶν ἄλλων εὐλαβεστάτων ἀνδρῶν εἰς τὴν Ἔφεσον κατὰ τὰ θειωδῶς θεσπισθέντα ὑπομνήσατε παραγενέσθαι, οὐκ ἀγνοοῦντες ὡς ἀκολουθήσει μὲν ἔπαινος τοῖς πειθομένοις, ἀπειθοῦντας δὲ ὁ προσήκων καὶ παρὼν προσηκόντως διορθώσεται τύπος.

La requête d’Appion, évêque de Syène et la souscription de Théodose II sur le papyrus de Leiden

(m³) exemp[l]um pre[c]ụm | τοῖς γῆς καὶ θαλά̣σσης καὶ παντὸς̣ ἀ̣ν̣θρ̣ώπων ἔθν̣[ου]ς̣ καὶ γένους [δ]εσπόταις̣ Φ[λ(αουίοις)] Θεοδοσίῳ καὶ Βαλεντινιανῷ τοῖς [αἰ]ω̣νί̣οις Αὐγού̣[στοι]ς | δέησις καὶ ἱκεσί̣α πα̣ρ̣[ὰ] Ἀππίωνος ἐπισκόπου̣ ῥεγεῶνος Συήν̣η̣ς καὶ Κεν.. Σ̣[υ]ή̣νης καὶ Ἐλεφαντίνης ἐπαρχίας τῆς ὑ̣μετέρ̣α̣ς̣ Ἄ̣ν̣ω̣ Θηβαίδος. | εἴωθεν ἡ ὑμετέρα φ[ι]λ̣ανθρωπία πᾶσιν τοῖς δεομένοις χεῖρα δεξιὰν ὀρέγειν, [ὅ]θεν κἀγὼ τοῦτο σαφῶς μεμαθηκὼς ἐπὶ τάσδε τὰς δ̣ε̣ήσεις | ἐλήλυ̣θα τοῦ πράγμα̣[το]ς̣ ὄντος ἐν̣ τ̣ούτοις. ἐν̣ μέσῳ τῶν ἀλιτηρίων βαρβάρω[ν] με[τ]ὰ τῶν ἐμῶν ἐκκλησιῶν τυγχάνων τῶν τε Βλεμμύων | μεταξὺ καὶ Ἀνν[ο]υβάδω̣ν̣ π̣ο̣λ̣[λ]ὰ̣ς̣ παρ᾽ ἐκείν̣ω̣ν̣ ὡ̣ς̣ [ἐ]ξ ἀφα̣[ν]ο̣ῦ̣ς̣ κ̣[ατ]αδρομ̣[ὰς ὑπ]ο̣μένομεν οὐδενὸς στρατιώτου προισταμένου τῶν | ἡμετέρων τόπων. ἐκ τούτου τ̣ῶ̣ν̣ ὑ̣π̣᾽ ἐ̣μὲ ταπεινουμένων ἐκκλησιῶ[ν] καὶ μὴ δυ̣[ν]α̣μ̣ένων μήτε τ̣ο̣ῖ̣ς αὐταῖς προσφεύγουσιν ἐπαμύνειν | προσπίπτω προκυλινδούμενος τῶν θείων ὑμῶν καὶ ἀχράν̣[των] ἰ̣χν̣ῶ̣[ν ὥστ]ε κα̣[τ]α̣ξιῶσαι θεσπίσαι φρουρεῖσ[θ]αι τὰ[ς ὑπ᾽ ἐμὲ̣(?)] | ἁγίας ἐκκλησίας ὑπὸ τῶν παρ᾽ ἡμῖν στρατιωτ̣ῶ̣ν κ[αὶ] πείθεσθ[αι αὐτο]ὺς ἐ̣μ̣ο̣[ὶ καὶ ὑ]πακούειν περὶ πάντων καθὼς οἱ ἐν̣ Φ̣ι̣λ̣ῶ̣ν̣ οὕτω | καλουμένῳ φρουρίῳ τῆς ὑμετέρας Ἄνω Θηβαίδος κ̣α̣τ̣α̣[σταθέντες] στρατι̣[ῶτα]ι ὑπουργοῦσιν ταῖς ἐν Φιλῶ(ν) ἁγίαις τοῦ Θεο̣[ῦ] | ἐκκλησίαις. οὕτω γὰρ δυνησ[ό]μ̣εθ̣α ἀδε[ῶς ζῶ]ντες [—]….[…].σκας μετιέναι νομοθεσίας — [—] | βαρυτάτης ὁριζομένης κατὰ τ̣ῶ̣ν παραβά̣ν̣[των] ….[…].ν τ̣ὰ̣ [θειω]δῶς παρ᾽ ὑμῶν θεσπισθ̣έ̣ν̣τ̣α̣, π̣ά̣σ̣η̣ς̣ | συναρπαγῆς τοῦ δι᾽ ἐναντίας μ̣έρους γενομ[ένη]ς̣ ἢ μελ̣[λούσ]ης γενέ[σθαι] σχολαζούσ̣η̣ς̣, θείας ὑμῶν κ̣ε̣….. | ἰδικῆς χά̣ρ̣ιτος περὶ τούτου φοιτώσης πρ[ὸ]ς τὸν μεγαλοπρε̣π̣έ̣σ̣τ̣α̣τ̣ον καὶ περίβλεπ[τον] κόμιτα καὶ δοῦκα̣ | τοῦ Θηβαϊκοῦ λιμίτου· καὶ τούτου τυχὼν τ̣ὰ̣ς συνήθεις ε̣ὐ̣χ[ὰς] ἀ̣[ναπ]έ[μψ]ω τῷ Θεῷ ὑπὲρ τοῦ αἰωνίου [ὑ]μῶ[ν] κ̣ρ[άτου]ς̣ | διὰ παντός.

Millar, Fergus, A Greek Roman Empire. Power and Belief under Theodosius II (408-450), Berkeley–Los Angeles–London 2006, 85 et note 3 : « … systematic bilingualism, or perhaps better dual-lingualism … for a system in which two languages are current, but individual monolingualims is the norm ».

Cf. aussi Millar, Fergus, « De la frontière au centre. La monarchie centralisée de Théodose II (408-450 ap. J.-C.) », in : C. Moatti éd., La mobilité des personnes en Méditerranée de l'Antiquité à l'époque moderne, Roma 2004, 567-589.

L’échec de Cyrus de Panopolis

• Tryphoninus dig. 42,1,48 decreta a praetoribus Latine interponi debent.
• Jean le Lydien mag. 2,12,2 Κύρου γάρ τινος Αἰγυπτίου, ἐπὶ ποιητικῇ καὶ νῦν θαυμαζομένου, ἅμα τὴν πολίαρχον ἅμα τὴν τῶν πραιτωρίων ἐπαρχότητα διέποντος, καὶ μηδὲν παρὰ τὴν ποίησιν ἐπισταμένου, εἶτα παραβῆναι θαρρήσαντος τὴν παλαιὰν συνήθειαν καὶ τὰς ψήφους Ἑλλάδι φωνῇ προενεγκόντος, σὺν τῇ Ῥωμαίων φωνῇ καὶ τὴν Τύχην ἀπέβαλεν ἡ ἀρχή (= 3,42,2 Κύρου γάρ τινος Αἰγυπτίου, ἐπὶ ποιητικῇ ἔτι καὶ νῦν θαυμαζομένου, ἅμα τὴν πολίαρχον <ἅμα> τὴν τῶν πραιτωρίων ἐπαρχότητα διέποντος, καὶ μηδὲν παρὰ τὴν ποίησιν ἐπισταμένου, εἶτα παραβῆναι θαρρήσαντος τὴν παλαιὰν συνήθειαν καὶ τὰς ψήφους Ἑλλάδι φωνῇ προενεγκόντος, σὺν τῇ Ῥωμαίων φωνῇ καὶ τὴν Τύχην <ἀπέβαλεν> ἡ ἀρχή).