• point de vue de Cupidon :
  • 5,11,3-4 uelitatur Fortuna eminus… explorare uultus
  • 5,11,5 pessimae illae lamiae noxiis animis armatae
  • 5,12,4-5 dies ultima et casus extremus… sanguis inimicus iam sumpsit arma et castra commouit … et classicum personauit … urguemur cladibus Psyche dulcissima
• point de vue des sœurs :
  • 5,10,6 consilium ualidum requiramus ambae
  • 5,10,9 cogitationibus pressioribus instructae
  • 5,20,6 nec nostrum tibi deerit subsidium
• point de vue de la narratrice :
  • 5,14,3 at illae incunctatae statim conferto uestigio domum penetrant complexaeque praedam suam
  • 5,15,1 balnearum uaporosis fontibus curatas ; 5,15,1 paulatim sororis inuadunt animum ; 5,19,5 simplicis puellae pauentes cogitationes inuadunt
  • 5,19,5 tunc nanctae iam portis patentibus… destrictis gladiis
  • 5,21,1 tali uerborum incendio flammata uiscera sororis iam prorsus ardentis deserentes ipsae protinus

Les références à la guerre de Troie

• Sinon
  • 5,17,1 lacrimisque pressura palpebrarum coactis cf. Aen. 2,195-196 talibus insidiis periurique arte Sinonis | creditares, captique dolis lacrimisque coactis ; 5,10,9 cogitationibus… instructae cf. Aen. 2,152 ille dolis instructus et arte Pelasga.
• Le discours de Panthus à Énée
  • 5,12,4 dies ultima et casus extremus ; iam mucrone destricto… petunt cf. Aen. 2,324 uenit summa dies et ineluctabile tempus ; 2,333-334 stat ferri acies mucrone corusco | stricta.
• L’invasion des Grecs
  • 5,19,5 tunc nanctae iam portis patentibus… inuadunt cf. Aen. 2,265-267 inuadunt urbem somno uinoque sepultam ; | caeduntur uigiles, portisque patentibus omnis | accipiunt socios atque agmina conscia iungunt
• Le cheval
  • 5,19,5 omissis tectae machinae latibulis cf. machina (Aen. 2,151 et 237) et latebrae (Aen. 2,38 et 55)
• L’incendie
  • 5,21,1 tali uerborum incendio flammata [sc. sunt] uiscera sororis iam prorsus ardentis cf. Aen. 2,705-706 et iam per moenia clarior ignis auditur, | propiusque aestus incendia uolunt ; 2,758-759 ilicet ignis edax summa ad fastigia uento| uoluitur ; exsuperant flammae, furit aestus ad  auras ; cf. aussi Aen.2,327-328 incensa Danai dominantur in urbe. | arduus armatos mediis in moenibus astans | fundit equus uictorque Sinon incendia miscet.
• Les serpents de Laocoon
  • 5,17,3 immanem colubrum multinodis uoluminibus serpentem, ueneno noxio colla sanguinantemhiantemque ingluuie profunda, tecum noctibus latenter adquiescere cf. Aen.2,203-208 ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta | (horresco referens) immensis orbibus angues | incumbunt pelago pariterque ad litora tendunt; | pectora quorum inter fluctus arrecta iubaeque | sanguineae superant undas, pars cetera pontum | pone legit sinuatque immensa uolumine terga.

Les métaphores militaires dans le roman hellénistique

• Chariton 1,2,1 ἐστρατολόγει δὲ αὐτοὺς [ τοὺς μνηστῆρες] ἐπὶ τὸν κατὰ Χαιρέου πόλεμον ὁ Φθόνος.
• Chariton 1,2,5 χειροτονήσατε ἐμὲ [ τὸν Ἀκραγαντίνων τύραννον] τοῦ πρὸς Χαιρέαν πολέμου στρατηγόν· ἐπαγγέλλομαι διαλύσειν τὸν γάμον· ἐφοπλιῶ γὰρ αὐτῷ Ζηλοτυπίαν, ἥτις σύμμαχον λαβοῦσα τὸν Ἔρωτα μέγα τι κακὸν διαπράξεται.
• Achille Tatius 6,10,6  ταῦτά με τὰ δύο [sc. Φήμη καὶ Διαβολή] πολεμεῖ· ταῦτά σου τὴν ψυχὴν κατέλαβε καὶ ἀπέκλεισέ μου τοῖς λόγοις τῶν ὤτων σου τὰς θύρας.

Le dialogue 59 de Lucien : Calumniae non temere credendum 

• soldats : cal. 9 καὶ γὰρ ἀπαρρησίαστος καὶ δειλὸς ἅπας ὁ τοιοῦτος ἄνθρωπος οὐδὲν ἐς τοὐμφανὲς ἄγων, ἀλλ’ ὥσπερ οἱ λοχῶντες ἐξ ἀφανοῦς ποθεν τοξεύων, ὡς μηδὲ ἀντιτάξασθαι δυνατὸν εἶναι μηδὲ ἀνταγωνίσασθαι, ἀλλ’ ἐν ἀπορίᾳ καὶ ἀγνοίᾳ τοῦ πολέμου διαφθείρεσθαι, ὃ μέγιστόν ἐστι σημεῖον τοῦ μηδὲν ὑγιὲς τοὺς διαβάλλοντας λέγειν.
• gladiateurs : cal. 10 πάντες οὖν ἀλλήλους ὀξὺ δεδόρκασι καὶ ὥσπερ οἱ μονομαχοῦντες ἐπιτηροῦσιν εἴ πού τι γυμνωθὲν μέρος θεάσαιντο τοῦ σώματος καὶ πρῶτος αὐτὸς ἕκαστος εἶναι βουλόμενος παρωθεῖται καὶ παραγκωνίζεται τὸν πλησίον καὶ τὸν πρὸ αὑτοῦ, εἰ δύναιτο, ὑποσπᾷ καὶ ὑποσκελίζει.
• athlètes : cal. 12 οἷόν τι καὶ ἐπὶ τοῖς γυμνικοῖς ἀγῶσιν ἐπὶ τῶν δρομέων γίγνεται· κἀκεῖ γὰρ ὁ μὲν ἀγαθὸς δρομεὺς τῆς ὕσπληγγος εὐθὺς καταπεσούσης μόνον τοῦ πρόσω ἐφιέμενος καὶ τὴν διάνοιαν ἀποτείνας πρὸς τὸ τέρμα κἀν τοῖς ποσὶ τὴν ἐλπίδα τῆς νίκης ἔχων τὸν πλησίον οὐδὲν κακουργεῖ οὐδέ τι τῶν κατὰ τοὺς ἀγωνιστὰς πολυπραγμονεῖ, ὁ δὲ κακὸς ἐκεῖνος καὶ ἄναθλος ἀνταγωνιστὴς ἀπογνοὺς τὴν ἐκ τοῦ τάχους ἐλπίδα ἐπὶ τὴν κακοτεχνίαν ἐτράπετο, καὶ τοῦτο μόνον ἐξ ἅπαντος σκοπεῖ, ὅπως τὸν τρέχοντα ἐπισχὼν ἢ ἐμποδίσας ἐπιστομιεῖ, ὡς, εἰ τούτου διαμάρτοι, οὐκ ἄν ποτε νικῆσαι δυνάμενος.
• guerriers qui assiègent une ville : cal. 19 καθάπερ γὰρ ἐν πολιορκίᾳ οὐκ ἐπὶ τὰ ὑψηλὰ καὶ ἀπόκρημνα καὶ ἀσφαλῆ τοῦ τείχους προσίασιν οἱ πολέμιοι, ἀλλ’ ᾗ ἂν ἀφύλακτόν τι μέρος ἢ σαθρὸν αἴσθωνται ἢ ταπεινόν, ἐπὶ τοῦτο πάσῃ δυνάμει χωροῦσιν ὡς ῥᾷστα παρεισδῦναι καὶ ἑλεῖν δυνάμενοι, οὕτω καὶ οἱ διαβάλλοντες ὅ τι ἂν ἀσθενὲς ἴδωσι τῆς ψυχῆς καὶ ὑπόσαθρον καὶ εὐεπίβατον, τούτῳ προσβάλλουσι καὶ προσάγουσι τὰς μηχανάς, καὶ τέλος ἐκπολιορκοῦσι μηδενὸς ἀντιταττομένου μηδὲ τὴν ἔφοδον αἰσθομένου. εἶτ’ ἐπειδὰν ἐντὸς ἅπαξ τῶν τειχῶν γένωνται, πυρπολοῦσι πάντα καὶ παίουσι καὶ σφάττουσι καὶ ἐξελαύνουσιν, οἷα εἰκὸς ἁλισκομένης ψυχῆς καὶ ἐξηνδραποδισμένης ἔργα εἶναι.

Cf. Panayotakis S. (1998), “Slander and War Imagery in Apuleius’ Tale of Cupid and Psyche (Apul. Met. 5,5-5,21), in: M. Zimmerman, S. Panayotakis et al. éds., Aspects of Apuleius’ Golden Ass 2, Groningen, 151-164.