Archives par mot-clé : Aristoteles

La classificazione delle parti del discorso

Billets, , ,

1. La tertia diuisio: le classi morfolessicali

Varro ling. 8,36 sic ex diuersis uerbis multa facta in declinando inueniuntur eadem, ut cum dico ab Saturni Lua Luam, et ab soluendo {ab}luo [corr. Suerdsioeus] {ab}luam [corr. Augustinus]. omnia fere nostra <n>omina [corr. L. Spengel] uirilia [Scaliger : liberalia F] et muliebria multitudinis cum recto casu fiunt dissimilia, ea<de>m <in> [add. L. Spengel] dand<i> [Laetus : dant F]: dissimilia, ut mares Terentiei, feminae Terentia<e> [add. Laetus], eadem in dandi, uireis Terentieis et mulieribus Terentieis. dissimile Plautus et Plautius, <Marcus et Marcius> [add. Groth] et co<m>mune, ut huius Plauti et Marci.

Varro ling. 10,17 tertia diuisio est: quae uerba declinata natura, ea diuiduntur [L. Spengel : diuiditur F] in partis quattuor: in unam quae habet casus neque tempora, ut docilis et facilis; in alteram quae tempora neque casus, ut docet facit; in tertiam quae utraque, ut docens faciens; in quartam quae neutra, ut docte et facete. ex hac diuisione singulis partibus tres reliqu{er}<a>e [corr. Müller] dissimiles. quare nisi in sua parte inter se collata erunt uerba, si {non} [del. Canal] conueniunt, non erit ita simile, ut debeat facere idem.

Varro ling. 6,36 cum uerborum declinatuum genera sint quattuor, unum quod tempora adsignificat neque habet casus, ut ab lego leges lege, alterum quod casus habet neque tempora adsignificat, ut ab lego lectio et lector, tertium quod habet utrunque et tempora et casus, ut ab lego legens, lecturus, quartum quod neutrum habet, ut ab lego lecte ac lectissime.

Varro ling. 9,31 an non uides, ut Graeci habeant eam quadripertitam, unamin qua si<n>t [Müller] casus, alteram in qua tempora, tertiam in qua neutrum, quartam in qua utrumque, sic nos habere? ecquid [Scioppius : et quid F] uerba nescis ut apud illos sint alia finita, alia non, sic utra<que> [add. Augustinus] esse apud nos?

Varro ling. 8,44-45 quod ad partis singulas orationis, deinceps dicam. quoius quoniam sunt diuisiones plures, nunc ponam potissimum eam [Lachmann : iam F] qua diuiditur oratio secundum [Lachmann : secuta ut F] naturam in quattuor partis: in eam quae habet casus et quae habet tempora et quae habet neutrum et in qua est utrumque. has uocant quidam [Laetus : quidem F] ‘appellandi’, ‘dicendi’, ‘adminiculandi’, ‘iungendi’. appellandi dicitur ut homo et Nestor, dicendi ut scribo et lego, iungendi ut que, adminiculandi ut docte et commode. (45.) appellandi partes sunt quattuor, e quis dicta a quibusdam ‘prouocabula’ qu<a>e sunt ut quis, qu<a>e; <‘uocabula’> [add. Laetus] ut scutum, {ut} [del. Bentinus] gladium; ‘nomina’ ut Romulus, Remus; ‘pronomina’ ut hic, h<a>ec. duo media dicuntur ‘nominatus’; prima et extrema ‘articuli’. primum genus est infinitum, secundum ut infinitum, tertium ut {ef}finitum [corr. Augustinus], quartum finitum.

Varro ling. 8,80 differunt [sc. nomina] a uocabulis ideo quod sunt finita ac significant res proprias, ut Paris <H>elena, cum uocabula sint infinita ac res com<m>unis designent{ur} [B Augustinus], ut uir mulier.

D.L. 7,58 ἔστι δὲ προσηγορία μὲν κατὰ τὸν Διογένην [SVF 22] μέρος λόγου σημαῖνον κοινὴν ποιότητα, οἷον ἄνθρωπος, ἵππος· ὄνομα δέ ἐστι μέρος λόγου δηλοῦν ἰδίαν ποιότητα, οἷον Διογένης, Σωκράτης.

Prisc. GL 2,551,18‑20 itaque quibusdam philosophis placuit nomen et uerbum solas esse partes orationis, cetera uero adminicula uel iuncturas earum.

schol. Lond. D.T. GG 1.3,515,19‑21 οἱ Περιπατητικοὶ δύο μέρη λόγου ἐδόξασαν εἶναι, ὄνομα καὶ ῥῆμα· τὰ δὲ ἄλλα οὐ λέγουσιν εἶναι μέρη λόγου, ἀλλ’ ἕνεκεν συνδέσεως καὶ κόλλης παραλαμβάνεσθαι.

2. La polemica sul participio

Prisc. GL 2,548,3‑6 quaesitum est tamen an bene separauerint id [sc. participium] ab aliis partibus grammatici et primus Trypho [fr. 39 de Velsen], quem Apollonius quoque sequitur, maximus auctor artis grammaticae.

Prisc. GL 3,239,5‑9 Graeci autem participio utuntur substantiuo: Ἀπολλώνιος ὢν διδάσκεις, Τρύφων ὢν μανθάνεις, quo nos quoque secundum analogiam possemus uti, nisi usus deficeret participii frequens. quamuis Caesar [fr. 31 Garcea = GRFF 28] non incongrue protulit ens a uerbo sum, es, quomodo a uerbo possum, potes: potens.

Isid. orig. 11,2,33 mortuus autem ex qua parte orationis declinetur incertum est. nam sicut ait Caesar [fr. 32 Garcea = GRFF 27], ab eo quod est morior in participio praeteriti temporis in TVS exire debuit, per unum scilicet V, non per duo. nam ubi geminata est littera V, nominatiuus est, non participium ut fatuus arduus.

3. La polemica sui pronomi

Varro ling. 8,50-51

Varro ling. 10,19(18) in articulis uix adumbrata est analogia et magis rerum quam uocum; in nomi-n<at>ibus [corr. L. Spengel] magis expressa ac plus etiam in uocibus {ac similitudinibus} [del. L. Spengel] quam in rebus suam optinet rationem. etiam illud accedit ut in articulis habere analogias ostendere sit difficile, quod singula sint uerba, hic contra facile, quod magna sit copia similium nominatuum. quare non tam hanc partem ab illa {ab} [del. Augustinus] diuidendum quam illud uidendum, ut satis sit uerecundi etiam illam in eandem arenam uocare pugnatum.

Char. GL 1,111,3‑6 = p.142,4‑7 B. se et sese pronomina ita distinguit [sc. Caesar, fr. 29 Garcea = GRFF 10], ut se dicamus, cum aliquem quid in alium fecisse ostendimus, ut puta ille dicit se hoc illi fecisse; cum autem in se ipsum, tunc dicamus sese, uelut dixit sese hoc sibi fecisse.

Char. GL 1,110,23-111,2 = pp.141,25-142,3 Barwick is homo idem compositum facit, nisi quia Caesar [fr. 28 Garcea = GRFF 10] libro II singulariter isdem, pluraliter idem dicendum confirmat. sed consuetudo hoc non seruat.

Cic. orat. 157
            idem campus habet
inquit Ennius [ann. 477 Vahlen2 = 504 Skutsch], et in templis [cf. CIL i2 638, 736, 745, 1739]: idem probauit; at isdem erat uerius, nec tamen eisdem ut opimius; male sonabat isdem: impetratum est a consuetudine ut peccare suauitatis causa liceret.

4. La matrice aristotelica delle partizioni del discorso

Varro ling. 8,11 quarum rerum [L. Spengel : quarum generum F : quorum generum Laetus] declinationes oriantur, partes orationis sunt duae, si item ut Dion in tris diuiserimus partes res quae uerbis significantur: unam quae adsignificat casus, alteram quae tempora, tertia<m> [corr. Müller] quae neutrum. de his Aristoteles orationis duas partes esse dicit: uocabula et uerba, ut homo et equus, et legit et currit.

Cic. Cael. 24 at praeuaricatione est Asicius liberatus. perfacile est isti loco respondere, mihi praesertim a quo illa causa defensa est. sed Caelius optimam causam Asici esse arbitratur; cuicuimodi autem sit, a sua putat esse seiunctam. neque solum Caelius sed etiam adulescentes humanissimi et doctissimi, rectissimis studiis atque optimis artibus praediti, Titus Gaiusque Coponii qui ex omnibus maxime Dionis mortem doluerunt, qui cum doctrinae studio atque humanitatis tum etiam hospitio Dionis tenebantur. Habitabat apud Titum, ut audistis, Dio, erat ei cognitus Alexandriae. quid aut hic aut summo splendore praeditus frater eius de M. Caelio existimet ex ipsis, si producti erunt, audietis.

Cic. Cael. 54 sed haec quae sunt oratoris propria, quae mihi non propter ingenium meum sed propter hanc exercitationem usumque dicendi fructum aliquem ferre potuissent, cum a me ipso elaborata proferri uiderentur, breuitatis causa relinquo omnia. habeo enim, iudices, quem uos socium uestrae religionis iurisque iurandi facile esse patiamini, L. Lucceium, sanctissimum hominem et grauissimum testem, qui tantum facinus in famam atque in fortunas suas neque non audisset inlatum a M. Caelio neque neglexisset neque tulisset. an ille uir illa humanitate praeditus, illis studiis, illis artibus atque doctrina illius ipsius periculum quem propter haec ipsa studia diligebat, neglegere potuisset et, quod facinus in alienum hominem intentum seuere acciperet, id omisisset curare in hospitem? quod per ignotos actum si comperisset doleret, id a suis seruis temptatum esse neglegeret? quod in agris locisue publicis factum reprehenderet, id in urbe ac domi suae coeptum esse leniter ferret? quod in alicuius agrestis periculo non praetermitteret, id homo eruditus in insidiis doctissimi hominis dissimulandum putaret?

Aristot. int. 16b6-7 ῥῆμα δέ ἐστι τὸ προσσημαῖνον χρόνον, οὗ μέρος οὐδὲν σημαίνει χωρίς.

Aristot. poet. 1457a14-18 ῥῆμα δὲ φωνὴ συνθετὴ σημαντικὴ μετὰ χρόνου ἧς οὐδὲν μέρος σημαίνει καθ’ αὑτό, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ὀνομάτων· τὸ μὲν γὰρ ἄνθρωπος ἢ λευκόν οὐ σημαίνει τὸ πότε, τὸ δὲ βαδίζει ἢ βεβάδικεν προσσημαίνει τὸ μὲν τὸν παρόντα χρόνον τὸ δὲ τὸν παρεληλυθότα.

Varro ling. 8,12 utriusque generis, et uocabuli et uerbi, quaedam priora, quaedam posteriora; priora ut homo, scribit, posteriora ut doctus et docte : dicitur enim homo doctus et scribit docte. haec sequitur locus et tempus, quod neque homo nec scribit potest sine loco et tempore esse, ita ut magis sit locus homini coniunctus, tempus scriptioni.

The Philosophy of Antiochus, ed. D. Sedley, Cambridge 2012.

 

 

 

 

 

Hupotheseis et paignia

Billets, , , , , ,

Plutarque quaest. conu. 712 e-f οὐκοῦν – ἔφην ἐγώ – μῖμοί τινές εἰσιν, ὧν τοὺς μὲν ὑποθέσεις τοὺς δὲ παίγνια καλοῦσιν· ἁρμόζειν δ᾿ οὐδέτερον οἶμαι συμποσίῳ γένος, τὰς μὲν ὑποθέσεις διὰ τὰ μήκη τῶν δραμάτων καὶ τὸ δυσχορήγητον, τὰ δὲ παίγνια πολλῆς γέμοντα βωμολοχίας καὶ σπερμολογίας οὐδὲ τοῖς τὰ ὑποδήματα κομίζουσι παιδαρίοις, ἄν γε δὴ δεσποτῶν ᾖ σωφρονούντων, θεάσασθαι προσήκει· οἱ δὲ πολλοὶ καὶ γυναικῶν συγκατακειμένων καὶ παίδων ἀνήβων ἐπιδείκνυνται μιμήματα πραγμάτων καὶ λόγων, ἃ πάσης μέθης ταραχωδέστερον τὰς ψυχὰς διατίθησιν.

1. ὑπόθεσις

Philodème poem. 1 col. 42,5-8 Janko οὐκ ἐπ̣αινε|τέον – φησί – τὸν ποιητήν, ἐ|[ὰν] μῦθοι ὦσιν καλο[ὶ] καὶ ὑποθέσεις…

Jean le Lydien mag. 1,40 καὶ παλλιᾶτα μέν ἐστιν ἡ Ἑλληνικὴν ὑπόθεσιν ἔχουσα κωμῳδία, τογᾶτα δὲ ἡ Ῥωμαϊκήν.

Plutarque soll. anim. 973 e-974 a πλὴν ἕν γέ τι μάθημα κυνὸς οὐ δοκῶ μοι παρήσειν, γενόμενος ἐν Ῥώμῃ θεατής. παρὼν γὰρ ὁ κύων μίμῳ πλοκὴν ἔχοντι δραματικὴν καὶ πολυπρόσωπον ἄλλας τε μιμήσεις ἀπεδίδου τοῖς ὑποκειμένοις πάθεσι καὶ πράγμασι προσφόρους, καὶ φαρμάκου ποιουμένων ἐν αὐτῷ πεῖραν ὑπνωτικοῦ μὲν ὑποκειμένου δ᾿ εἶναι θανασίμου, τόν τ᾿ ἄρτον, ᾧ δῆθεν ἐμέμικτο τὸ φάρμακον, (f.) ἐδέξατο καὶ καταφαγὼν ὀλίγον ὕστερον ὅμοιος ἦν ὑποτρέμοντι καὶ σφαλλομένῳ καὶ καρηβαροῦντι· τέλος δὲ προτείνας ἑαυτὸν ὥσπερ νεκρὸς ἔκειτο, καὶ παρεῖχεν ἕλκειν καὶ μεταφέρειν, ὡς ὁ τοῦ δράματος ὑπηγόρευε λόγος. ἐπεὶ δὲ τὸν καιρὸν ἐκ τῶν λεγομένων καὶ πραττομένων ἐνόησεν, ἡσυχῆ τὸ πρῶτον ἐκίνησεν ἑαυτόν, ὥσπερ ἐξ ὕπνου βαθέος ἀναφερόμενος, (974 a.) καὶ τὴν κεφαλὴν ἐπάρας διέβλεψεν· ἔπειτα θαυμασάντων, ἐξαναστὰς ἐβάδιζε πρὸς ὃν ἔδει καὶ προσῄκαλλε1 χαίρων καὶ φιλοφρονούμενος, ὥστε πάντας ἀνθρώπους καὶ Καίσαρα (παρῆν γὰρ ὁ γέρων Οὐεσπασιανὸς ἐν τῷ Μαρκέλλου θεάτρῳ) συμπαθεῖς γενέσθαι.

Quintilien inst. 4,2,52 credibilis autem erit narratio ante omnia si prius consuluerimus nostrum animum ne quid naturae dicamus  aduersum, deinde si causas ac rationes factis praeposuerimus, non omnibus, sed de quibus quaeritur, si personas conuenientes iis quae facta credi uolemus constituerimus, ut furti reum cupidum, adulterii libidinosum, homicidii temerarium, uel his contraria si defendemus: praeterea loca, tempora, et similia. (53.) est autem quidam et ductus rei credibilis, qualis in comoediis etiam et in mimis. aliqua enim naturaliter secuntur et cohaerent, (54.) ut si bene priora narraueris iudex ipse quod postea sis narraturus expectet.

Donat de com. 6,1 (p. 25,17-21 Wessner) fabula generale nomen est: eius duae primae partes, tragoedia et comoedia. <tragoedia>, si Latina argumentatio sit, praetexta dicitur. comoedia autem multas species habet: aut enim palliata est aut togata aut tabernaria aut Atellana aut mimus aut Rinthonica aut planipedia.

Le chapitre de poematibus de Diomède (FrCGr test. xi Kaibel)

Diomède GL i 482,26-29 de generibus poematos dramatici uel actiui. poematos dramatici uel actiui genera sunt quattuor, apud Graecos tragica comica satyrica mimica, apud Romanos praetextata tabernaria atellana planipes.

Diomède GL i 490,18-20 Latina atellana a Graeca satyrica differt, quod in satyrica fere Satyrorum personae inducuntur, aut siquae sunt ridiculae similes Satyris, Autolycus Busiris [Euripides test. II Kannicht]; in atellana Oscae personae, ut Maccus.

Diomède GL i 487,11-12 tragoedia est heroicae fortunae in aduersis conprehensio. a Theophrasto [test. 708 Fortenbaugh] ita definita est, τραγῳδία ἐστὶν ἡρωϊκῆς τύχης περίστασις.

Diomède GL i 483,27-484,2 epos dicitur Graece carmine hexametro diuinarum rerum heroicarum humanarumque conprehensio; quod a Graecis ita definitum est, ἔπος ἐστὶν περιοχὴ θείων τε καὶ ἡρωϊκῶν καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων.

Diomède GL i 488,3-5 comoedia est priuatae ciuilisque fortunae sine periculo uitae conprehensio, apud Graecos ita definita: κωμῳδία ἐστὶν ἰδιωτικῶν πραγμάτων ἀκίνδυνος περιοχή.

Diomède GL i 488,10-18 comoedia dicta est: uel quod in ea uiculorum, id est humilium domuum, fortunae conprehendantur, non ut in tragoedia publicarum regiarumque […]. comoedia a tragoedia differt, quod in tragoedia introducuntur heroes duces reges, in comoedia humiles atque priuatae <personae>; in illa luctus exilia caedes, in hac amores, uirginum raptus: deinde quod in illa frequenter et paene semper laetis rebus exitus tristes et liberorum fortunarumque priorum in peius adgnitio *

Aristote poet. 2 1448a17-18 ἡ μὲν [sc. κωμῳδία] γὰρ χείρους ἡ δὲ [sc. τραγῳδία] βελτίους μιμεῖσθαι βούλεται τῶν νῦν.

Diomède GL i 489,23-490,7 nam prima species est togatarum quae praetextatae dicuntur, in quibus imperatorum negotia agebantur et publica et reges Romani uel duces inducuntur, personarum dignitate et {personarum} sublimitate tragoediis similes. […] secunda species <est> togatarum quae tabernariae dicuntur et humilitate personarum et argumentorum similitudine comoediis pares, in quibus non magistratus regesue sed humiles homines et priuatae domus inducuntur, quae quidem olim quod tabulis tegerentur, communiter tabernae uocabantur. tertia species est fabularum Latinarum quae a ciuitate Oscorum Atella, in qua primum coeptae, appellatae sunt atellanae, argumentis dictisque iocularibus similes satyricis fabulis Graecis. quarta species est planipedis, qui Graece dicitur mimus. ideo autem Latine planipes dictus, quod actores pedibus planis, id est nudis, proscenium introirent, non ut tragici actores cum cothurnis neque ut comici cum soccis; siue quod olim non in suggestu scenae sed in plano orchestrae positis instrumentis mimicis actitabant.

Diomède GL i 491,4-7 satyrica est apud Graecos fabula, in qua item tragici poetae non heroas aut reges sed Satyros induxerunt ludendi causa iocandique, simul ut spectator inter res tragicas seriasque Satyrorum iocis et lusibus delectaretur.

Diomède GL i 491,13-17 mimus est sermonis cuius libet <imitatio et> [om. ABM et add. Iahn prol. in Pers. p. lxxxiv ; imitatio et add. Keil] motus sine reuerentia, uel factorum et <dictorum> [om. ABM : add. Keil] turpium cum lasciuia imitatio; a Graecis ita definitus: μῖμός ἐστιν μίμησις βίου τά τε συγκεχωρημένα καὶ ἀσυγχώρητα περιέχων. mimus dictus παρὰ τὸ μιμεῖσθαι, quasi solus imitetur, cum et alia poemata idem faciant.

Aristote poet. 1447b9-13 οὐδὲν γὰρ ἂν ἔχοιμεν ὀνομάσαι κοινὸν τοὺς Σώφρονος καὶ Ξενάρχου μίμους καὶ τοὺς Σωκρατικοὺς λόγους οὐδὲ εἴ τις διὰ τριμέτρων ἢ ἐλεγείων ἢ τῶν ἄλλων τινῶν τῶν τοιούτων ποιοῖτο τὴν μίμησιν.

Evanthius de com. 4,1 (p. 21,1-8 Wessner) illud uero tenendum est, post νέαν κωμῳδίαν Latinos multa fabularum genera protulisse, ut togatas ab scaenicis atque argumentis Latinis, praetextatas a dignitate personarum tragicaram ex Latina historia, Atellanas a ciuitate Campaniae, ubi actitatae sunt primae, Rinthonicas ab auctoris nomine, tabemarias ab humilitate argumenti ac stili, mimos ab diuturna imitatione uilium rerum ac leuium personarum.

Donat de com. 6,2 (p. 26,1-6 Wessner) planipedia autem dicta ob humilitatem argumenti eius ac uilitatem actorum, qui non coturno aut socco nituntur in scaena aut pulpito sed plano pede, uel ideo quod non ea negotia continet, quae personarum in turribus aut in cenaculis habitantium sunt, sed in plano atque in humili loco.

Les classements d’Evanthius et de Jean le Lydien

Evanthius de com. 4,1 (p. 21,1-8 Wessner) illud uero tenendum est, post νέαν κωμῳδίαν Latinos multa fabularum genera protulisse, ut togatas ab scaenicis atque argumentis Latinis, praetextatas a dignitate personarum tragicaram ex Latina historia, Atellanas a ciuitate Campaniae, ubi actitatae sunt primae, Rinthonicas ab auctoris nomine, tabemarias ab humilitate argumenti ac stili, mimos ab diuturna imitatione uilium rerum ac leuium personarum.

Donat de com. 6,2 (p. 26,1-6 Wessner) planipedia autem dicta ob humilitatem argumenti eius ac uilitatem actorum, qui non cotumo aut socco nituntur in scaena aut pulpito sed plano pede, uel ideo quod non ea negotia continet, quae personarum in turribus aut in cenaculis habitantium sunt, sed in plano atque in humili loco.

Jean le Lydien mag. 1,40 ἡ μέντοι κωμῳδία τέμνεται εἰς ἑπτά· εἰς παλλιᾶταν, τογᾶταν, Ἀτελλάνην, ταβερναρίαν, Ῥινθωνικήν, πλανιπεδαρίαν καὶ μιμικήν· καὶ παλλιᾶτα μέν ἐστιν ἡ Ἑλληνικὴν ὑπόθεσιν ἔχουσα κωμῳδία, τογᾶτα δὲ ἡ Ῥωμαϊκήν, ἀρχαίαν· Ἀτελλάνη δέ ἐστιν ἡ τῶν λεγομένων ἐξοδιαρίων· ταβερναρία δὲ ἡ σκηνωτὴ ἢ θεατρικὴ κωμῳδία· Ῥινθωνικὴ ἡ ἐξωτική· πλανιπεδαρία ἡ καταστολαρία· μιμικὴ ἡ νῦν δῆθεν μόνη σῳζομένη, τεχνικὸν μὲν ἔχουσα οὐδέν, ἀλόγῳ μόνον τὸ πλῆθος ἐπάγουσα γέλωτι.

P.Oxy. 413,95 τυμπ πολ. καταστολή

schol. Aristoph. pax 1204 τὴν δὲ καταστολὴν τοῦ δράματος ἐποίησεν ὁμοίαν τοῖς Ἀχαρνεῦσιν.

2. παίγνια

Callimaque frg. 1,6 Pfeiffer παῖς ἅτ⌋ε, τῶν δ’ ἐτέων ἡ δεκὰ⌊ς⌋ οὐκ ὀλίγη.

 

 

 

L’Inuectiua in Ciceronem: introduction générale

Billets, , , ,

L’attribution à Salluste chez Quintilien

  • Quintilien inst. 4,1,68 quid? non Sallustius derecto ad Ciceronem, in quem ipsum dicebat, usus est principio, et quidem protinus? « grauiter et iniquo animo maledicta tua paterer, M. Tulli » [inu. 1], sicut Cicero fecerat in Catilinam: « quo usque tandem abutere? » [Catil. 1,1].
  • Quintilien inst. 9,3,89 etiam in personae fictione accidere quidam idem putauerunt, ut in uerbis esset haec figura: « crudelitas mater est auaritia » [Rutilius Lupus p. 15,8 Halm], et apud Sallustium in Ciceronem « o Romule Arpinas » [inu. 7]; quale est apud Menandrum « Oedipus Thriasius » [vi.2 frg. 635 Kassel–Austin].
  • Quintilien inst. 11,1,24 in carminibus utinam pepercisset [sc. Cicero], quae non desierunt carpere maligni: « cedant arma togae, concedat laurea linguae » [frg. 11 Blänsdorf, cf. inu. 6], et « o fortunatam natam me consule Romam! » [frg. 12 Blänsdorf, cf. inu. 5] et Iouem illum, a quo in concilium deorum aduocatur et Mineruam, quae artes eum docuit [cf. inu. 7].

L’anachronisme de l’Inuectiua in Ciceronem

[Cicéron] in Sall. 7 neque te tui piget, homo leuissime, cum ea culpas quae historiis mihi gloriae ducis ?

La théorie rhétorique de l’invective

  • Aristote poet. 1448b24-27 διεσπάσθη δὲ κατὰ τὰ οἰκεῖα ἤθη ἡ ποίησις· οἱ μὲν γὰρ σεμνότεροι τὰς καλὰς ἐμιμοῦντο πράξεις καὶ τὰς τῶν τοιούτων, οἱ δὲ εὐτελέστεροι τὰς τῶν φαύλων, πρῶτον ψόγους ποιοῦντες, ὥσπερ ἕτεροι ὕμνους καὶ ἐγκώμια.
  • Aristote poet. 1448b34-1449a2 ὥσπερ δὲ καὶ τὰ σπουδαῖα μάλιστα ποιητὴς Ὅμηρος ἦν […], οὕτως καὶ τὸ τῆς κωμῳδίας σχῆμα πρῶτος ὑπέδειξεν, οὐ ψόγον ἀλλὰ τὸ γελοῖον δραματοποιήσας· ὁ γὰρ Μαργίτης ἀνάλογον ἔχει, ὥσπερ Ἰλιὰς καὶ ἡ Ὀδύσσεια πρὸς τὰς τραγῳδίας, οὕτω καὶ οὗτος πρὸς τὰς κωμῳδίας.
  • Aristote poet. 1449a32-35 ἡ δὲ κωμῳδία ἐστὶν ὥσπερ εἴπομεν μίμησις φαυλοτέρων μέν, οὐ μέντοι κατὰ πᾶσαν κακίαν, ἀλλὰ τοῦ αἰσχροῦ ἐστι τὸ γελοῖον μόριον. τὸ γὰρ γελοῖόν ἐστιν ἁμάρτημά τι καὶ αἶσχος ἀνώδυνον καὶ οὐ φθαρτικόν.
  • Aristote poet. 1449b7-9 Κράτης πρῶτος ἦρξεν ἀφέμενος τῆς ἰαμβικῆς ἰδέας καθόλου ποιεῖν λόγους καὶ μύθους.
  • Aristote rhet. 1367b2-4 τὸν θρασὺν ἀνδρεῖον καὶ τὸν ἄσωτον ἐλευθέριον· δόξει τε γὰρ τοῖς πολλοῖς, καὶ ἅμα παραλογιστικὸν {ἐκ} τῆς αἰτίας.
  • Aristote rhet. 1366a28-30 ἐπεὶ δὲ συμβαίνει καὶ χωρὶς σπουδῆς καὶ μετὰ σπουδῆς ἐπαινεῖν πολλάκις οὐ μόνον ἄνθρωπον ἢ θεὸν ἀλλὰ καὶ ἄψυχα καὶ τῶν ἄλλων ζῴων τὸ τυχόν.
  • Aristote rhet. 1367b7-8 σκοπεῖν δὲ καὶ παρ’ οἷς ὁ ἔπαινος.
  • Aristote rhet. 1367b32-34 διὸ καὶ ἐγκωμιάζομεν πράξαντας. τὰ δ’ ἔργα σημεῖα τῆς ἕξεώς ἐστιν, ἐπεὶ ἐπαινοῖμεν ἂν καὶ μὴ πεπραγότα, εἰ πιστεύοιμεν εἶναι τοιοῦτον.
  • Aristote rhet. 1367b37-1368a1 ἔχει δὲ κοινὸν εἶδος ὁ ἔπαινος καὶ αἱ συμβουλαί. ἃ γὰρ ἐν τῷ συμβουλεύειν ὑπόθοιο ἄν, ταῦτα μετατεθέντα τῇ λέξει ἐγκώμια γίγνεται.
  • Aristote rhet. 1368a10-21 χρηστέον δὲ καὶ τῶν αὐξητικῶν πολλοῖς, οἷον εἰ μόνος ἢ πρῶτος ἢ μετ’ ὀλίγων ἢ καὶ [ὃ] μάλιστα πεποίηκεν· ἅπαντα γὰρ ταῦτα καλά. καὶ τῷ ἐκ τῶν χρόνων καὶ τῶν καιρῶν· τούτῳ δ’ εἰ παρὰ τὸ προσῆκον. καὶ εἰ πολλάκις τὸ αὐτὸ κατώρθωκεν· μέγα γὰρ καὶ οὐκ ἀπὸ τύχης ἀλλὰ δι’ αὑτοῦ ἂν δόξειεν. καὶ εἰ τὰ προτρέποντα καὶ τιμῶντα διὰ τοῦτον εὕρηται καὶ κατεσκευάσθη, καὶ εἰς τοῦτον πρῶτον ἐγκώμιον ἐποιήθη […]· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἐναντίων. κἂν μὴ καθ’ αὑτὸν εὐπορῇς, πρὸς ἄλλους ἀντιπαραβάλλειν.

rhet. Her. 3,10 nunc ad demonstratiuum genus causae transeamus. quoniam haec causa diuiditur in laudem et uituperationem, quibus ex rebus laudem constituerimus, ex contrariis rebus erit uituperatio conparata. laus igitur potest esse rerum externarum, corporis, animi.

La pratique de l’invective à Rome

Le flagitium
  • Festus p. 190,32-36 Lindsay occentassint antiqui dicebant quod nunc conuicium fecerint dicimus, quod id clare et cum quodam canore fit, ut procul exaudiri possit. quod turpe habetur, quia non sine causa fieri putatur.
  • Glossairia Latina 5,201,11 Goetz flagitat cum clamore interrogat. proprie autem est flagitare debitorem in publico saepius interpellare.

Plaute most. 603-605
cedo faenus, redde faenus, faenus reddite.
daturin estis faenus actutum mihi?
datur faenus mihi?

Catulle 42,6. 10-12
persequamur eam et reflagitemus.
[…]
circumsistite eam, et reflagitate:
“moecha putida, redde codicillos,
redde, putida moecha, codicillos!”

L’Anticato de César

Pline nat. 7,117 (= Anticato frg. 1 Tschiedel) salue primus omnium parens patriae appellate, primus in toga triumphum linguaeque lauream merite et facundiae Latiarumque litterarum parens aeque – ut dictator Caesar, hostis quondam tuus, de te scripsit – omnium triumphorum laurea maiorem, quanto plus est ingenii Romani terminos in tantum promouisse quam imperii.

L’In Clodium et Curionem de Cicéron

Cicéron Att. 3,12,2 (Thessalonique, 17/07/58 = in Clod. et Cur. test. 3 Crawford) percussisti autem me etiam de oratione prolata. cui uulneri ut scribis medere, si quid potes. scripsi equidem ei iratus, quod ille prior scripserat, sed ita compresseram ut numquam emanaturam putarem. quo modo exciderit nescio. sed quia numquam accidit ut cum eo uero uno concertarem et quia scripta mihi uidetur neglegentius quam ceterae, puto ex se probari non esse meam. id, si putas me posse sanari, cures uelim ; sin plane perii, minus laboro.

Q. fr. 3,1,11 (Arpinum/Rome 9/54) miror tibi placere me ad eam [sc. orationem] rescribere, praesertim cum illam nemo lecturus sit si ego nihil rescripsero, meam in illum pueri omnes tamquam dictata perdiscant.