Archives par mot-clé : callimachus

Le projet de Lucrèce dans son contexte culturel

Lucrèce 1,136-145
nec me animi fallit Graiorum obscura reperta
difficile inlustrare Latinis uersibus esse,
multa nouis uerbis praesertim cum sit agendum
propter egestatem linguae et rerum nouitatem.
sed tua me uirtus tamen et sperata uoluptas                                                  140
suauis amicitiae quemuis efferre laborem
suadet et inducit noctes uigilare serenas
quaerentem dictis quibus et quo carmine demum
clara tuae possim praepandere lumina menti,
res quibus occultas penitus conuisere possis.                                                145

Les problèmes de l’egestas linguae et de la rerum nouitas

  • Cicéron deor. 1,8 complures enim Graecis institutionibus eruditi ea quae didicerant cum ciuibus suis communicare non poterant quod illa quae a Graecis accepissent Latine dici posse diffiderent; quo in genere tantum profecisse uidemur ut a Graecis ne uerborum quidem copia uinceremur.
  • Cicéron 3,5 saepe diximus, et quidem cum aliqua querela non Graecorum modo sed eorum etiam qui se Graecos magis quam nostros haberi uolunt, nos non modo non uinci a Graecis uerborum copia sed esse in ea etiam superiores.

Lucrèce 1,830-833
nunc et Anaxagorae scrutemur homoeomerian
quam Grai memorant nec nostra dicere lingua
concedit nobis patrii sermonis egestas,
sed tamen ipsam rem facilest exponere uerbis.

Cicéron ac. 1,4 nam cum philosophiam uiderem diligentissime Graecis litteris explicatam, existimaui, si qui de nostris eius studio tenerentur, si essent Graecis doctrinis eruditi, Graeca potius quam nostra lecturos; sin a Graecorum artibus et disciplinis abhorrerent, ne haec quidem curaturos quae sine eruditione Graeca intellegi non possunt; itaque ea nolui scribere quae nec indocti intellegere possent nec docti legere curarent.

Cicéron ac. 1,8 sed meos amicos in quibus est studium in Graeciam mitto, id est ad Graecos ire iubeo, ut ex fontibus potius hauriant quam riuulos consectentur.

Cicéron ac. 1,10 causam autem probabilem tu quidem affers […] sed eam mihi non sane probas. immo uero et haec qui illa non poterunt et qui Graeca poterunt non contemnent sua. quid enim causae est cur poetas Latinos Graecis litteris eruditi legant, philosophos non legant ?

Les noua uerba

Lucrèce 1,926-930 = 4,1-5
auia Pieridum peragro loca nullius ante
trita solo. iuuat integros accedere fontis
atque haurire
, iuuatque nouos decerpere flores
insignemque meo capiti petere inde coronam
unde prius nulli uelarint tempora Musae.                                                     930

v. 926-927
Callimaque frg. 1,21-28 Pfeiffer
καὶ γὰρ ὅτ⌋ε πρ⌊ώ⌋τιστον ἐμοῖς ἐπὶ δέλτον ἔθηκα
  γούνασι⌋ν, Ἀ[πό]λλων εἶπεν ὅ μοι Λύκιος·
‘.......]...ἀοιδέ, τὸ μὲν θύος ὅττι πάχιστον
  θρέψαι, τὴ]ν̣ Μοῦσαν δ' ὠγαθὲ λεπταλέην·
πρὸς δέ σε] καὶ τόδ' ἄνωγα, τὰ μὴ πατέουσιν ἅμαξαι
  τὰ στείβειν, ἑτέρων ἴχνια μὴ καθ' ὁμά
δίφρον ἐλ]ᾶ̣ν μηδ' οἷμον ἀνὰ πλατύν, ἀλλὰ κελεύθους 
  ἀτρίπτο]υ̣ς, εἰ καὶ στειν̣οτέρην ἐλάσεις.’

v. 927-928
Callimaque epigr. 28,1-4
ἐχθαίρω τὸ ποίημα τὸ κυκλικόν, οὐδὲ κελεύθῳ
  χαίρω, τίς πολλοὺς ὧδε καὶ ὧδε φέρει·
μισέω καὶ περίφοιτον ἐρώμενον, οὐδ' ἀπὸ κρήνης
  πίνω
· σικχαίνω πάντα τὰ δημόσια.

Callimaque hymn. 2,105-112
ὁ Φθόνος Ἀπόλλωνος ἐπ' οὔατα λάθριος εἶπεν·
’οὐκ ἄγαμαι τὸν ἀοιδὸν ὃς οὐδ' ὅσα πόντος ἀείδει.’
τὸν Φθόνον ὡπόλλων ποδί τ' ἤλασεν ὧδέ τ' ἔειπεν·
’Ἀσσυρίου ποταμοῖο μέγας ῥόος, ἀλλὰ τὰ πολλά
λύματα γῆς καὶ πολλὸν ἐφ' ὕδατι συρφετὸν ἕλκει.
Δηοῖ δ' οὐκ ἀπὸ παντὸς ὕδωρ φορέουσι μέλισσαι,
ἀλλ' ἥτις καθαρή τε καὶ ἀχράαντος ἀνέρπει
πίδακος ἐξ ἱερῆς ὀλίγη λιβὰς ἄκρον ἄωτον
.’

v. 928-930
Lucrèce 1,117-118
Ennius ut noster cecinit, qui primus amoeno
detulit ex Helicone perenni fronde coronam,
per gentis Italas hominum quae clara clueret.

Méléagre AP 4,1,1-4. 57-58
Μοῦσα φίλα, τίνι τάνδε φέρεις πάγκαρπον ἀοιδὰν
  ἢ τίς ὁ καὶ τεύξας ὑμνοθετᾶν στέφανον ;
ἄνυσε μὲν Μελέαγρος· ἀριζάλῳ δὲ Διοκλεῖ
  μναμόσυνον ταύταν ἐξεπόνησε χάριν.

ἀλλὰ φίλοις μὲν ἐμοῖσι φέρω χάριν· ἔστι δὲ μύσταις
 κοινὸς ὁ τῶν Μουσέων ἡδυεπὴς στέφανος.

Lucrèce 3,9-13
tu, pater, es rerum inuentor, tu patria nobis
suppeditas praecepta, tuisque ex, inclute, chartis,   10
floriferis ut apes in saltibus omnia libant,
omnia nos itidem depascimur aurea dicta,
aurea, perpetua semper dignissima uita.

Le labor

Lucrèce 1,140-145
sed tua me uirtus tamen et sperata uoluptas
suauis amicitiae quemuis efferre laborem
suadet et inducit noctes uigilare serenas
quaerentem dictis quibus et quo carmine demum
clara tuae possim praepandere lumina menti,
res quibus occultas penitus conuisere possis.                                   145

v. 141
Callimaque epigr. 6,1 Pfeiffer τοῦ Σαμίου πόνος εἰμὶ

v. 142
Callimaque epigr. 27
Ἡσιόδου τό τ' ἄεισμα καὶ ὁ τρόπος· οὐ τὸν ἀοιδῶν
  ἔσχατον, ἀλλ' ὀκνέω μὴ τὸ μελιχρότατον
τῶν ἐπέων ὁ Σολεὺς ἀπεμάξατο· χαίρετε λεπταί
  ῥήσιες, Ἀρήτου σύμβολον ἀγρυπνίης.


Cinna carm. frg. 11 Blänsdorf ap. Isid. orig. 6,12,1
haec tibi Areteis multum inuigilata lucernis
   carmina, quis ignis nouimus aerios,
leuis in aridulo maluae descripta libello
   Prusiaca uexi munera nauicula.

[Areteis K cf. Callim. Ἀρήτου : Arateis rell. codd.]

v. 1
cf. Calvus carm. frg. 13 Blänsdorf
sol quoque perpetuos meminit requiescere cursus

v. 2
cf. Callimaque hymn. 4,175-176
ἐοικότες ἢ ἰσάριθμοι
τείρεσιν, ἡνίκα πλεῖστα κατ' ἠέρα βουκολέονται

Callimaque frg. 110,7-8 Pfeiffer
η με Κόνων ἔβλεψεν ἐν ἠέρι τὸν Βερενίκης
βόστρυχον ὃν κείνη πᾶσιν ἔθηκε θεοῖς.

Catulle 66,5-7
ut [sc. qui comperit] Triuiam furtim sub Latmia saxa relegans
dulcis amor gyro deuocet aerio:
idem me ille Conon caelesti in lumine uidit.

Crinagoras 11 Gow–Page ap. AP 9,545
Καλλιμάχου τὸ τορευτὸν ἔπος τόδε· δὴ γὰρ ἐπ' αὐτῷ
   ὡνὴρ τοὺς Μουσέων πάντας ἔσεισε κάλους.
ἀείδει δ' Ἑκάλης τε φιλοξείνοιο καλιὴν
   καί, Θησεῖ Μαραθὼν οὓς ἐπέθηκε πόνους·
τοῦ σοὶ καὶ νεαρὸν χειρῶν σθένος εἴη ἀρέσθαι,
   Μάρκελλε, κλεινοῦ τ' αἶνον ἴσον βιότου.

 

 

 

 

 

Le cycle de Mentula

Carmen 94

Mentula moechatur. moechatur mentula ? certe.
   hoc est quod dicunt: ipsa olera olla legit.

v. 2 cf. Varro Men. εὗρεν ἡ λοπὰς τὸ πῶμα ; Saint Jérôme epist. 7,5 accessit huic patellae, iuxta tritum populi sermone prouerbium, dignum operculum, Lupicinus sacerdos.

Carmen 114

Firmano saltu non falso Mentula diues
   fertur, qui tot res in se habet egregias,
aucupium omne genus, piscis, prata, arua ferasque.
   nequiquam: fructus sumptibus exsuperat.
quare concedo sit diues, dum omnia desint.
   saltum laudemus, dum modo ipse egeat.

grom. p. 225,9-10 Lachmann:  ager Firmo Piceno limitibus triumuiralibus in centuriis est per iugera ducena adsignatus.

Plutarque Cato 21,5 ἁπτόμενος δὲ συντονώτερον πορισμοῦ, τὴν μὲν γεωργίαν ἡγεῖτο μᾶλλον διαγωγὴν ἢ πρόσοδον, εἰς δ’ ἀσφαλῆ πράγματα καὶ βέβαια κατατιθέμενος τὰς ἀφορμάς, ἐκτᾶτο λίμνας, ὕδατα θερμά, τόπους κναφεῦσιν ἀνειμένους, ἔργα πίσσια, χώραν ἔχουσαν αὐτοφυεῖς νομὰς καὶ ὕλας, ἀφ’ ὧν αὐτῷ χρήματα προσῄει πολλὰ μηδ’ ὑπὸ τοῦ Διός, ὥς φησιν αὐτός, βλαβῆναι δυναμένων.

Aelius Gallus frg. 3 Huschke ap. Fest. p. 392,35-394,6 Lindsay: saltus est, ubi siluae et pastiones sunt, quarum causa casae quoque: si qua particula in eo saltu pastorum aut custodum causa aratur, ea res non peremit nomen saltui<s>; non magis quam fundi, qui est in agro culto et eius causa habet aedificium, si qua particula in eo habet siluam.

Carmen 115

Mentula habet instar triginta iugera prati,
   quadraginta arui: cetera sunt maria.
cur non diuitiis Croesum superare potis sit,
   uno qui in saltu tot bona possideat,
prata, arua, ingentes siluas saltusque paludesque
   usque ad Hyperboreos et mare ad Oceanum?
omnia magna haec sunt, tamen ipsest maximus ultro,
   non homo, sed uero mentula magna minax.

v. 1 cf. Cicéron Att. 16,5,5 mearum epistularum nulla est synagoge, sed habet Tiro instar septuaginta ; Columelle 4,8,2 recedere… instar unius digiti spatio ; 12,28,1 irim cribratam quae sit instar pondo quincuncem et trientem.

Carmen 105

Mentula conatur Pipleium scandere montem:
   Musae furcillis praecipitem eiciunt.

v. 1 cf. Callimaque hymn. 4,7-8 ὡς Μοῦσαι τὸν ἀοιδὸν ὃ μὴ Πίμπλειαν ἀείσῃ | ἔχθουσιν, τὼς Φοῖβος ὅτις Δήλοιο λάθηται ; Ennius ann. frg. 213-217 Vahlen = 206-210 Skutsch ap. Cic. Brut. 71 scripsere alii rem | uorsibus quos olim Faunei uatesque canebant | {cum} [Cic. trib. Skutsch] neque Musarum scopulos | nec dicti studiosus {quisquam erat} [Cic. trib. Skutsch] ante hunc | nos ausi reserare…
v. 2 cf. Cicéron Att. 16,2,4 sed quoniam furcilla extrudimur, Brundisium cogito ; Horace epist. 1,10,24 naturam expelles furca, tamen usque recurret.

 

Juvénal 7,36-97

36-52

accipe nunc artes. ne quid tibi conferat iste,
quem colis et Musarum et Apollinis aede relicta,
ipse facit uersus atque uni cedit Homero
propter mille annos, et si dulcedine famae
succensus recites, maculosas commodat aedes.                             40
haec longe ferrata domus seruire iubetur
in qua sollicitas imitatur ianua portas.
scit dare libertos extrema in parte sedentis
ordinis et magnas comitum disponere uoces;
nemo dabit regum quanti subsellia constant                                  45
et quae conducto pendent anabathra tigillo
quaeque reportandis posita est orchestra cathedris.
nos tamen hoc agimus tenuique in puluere sulcos
ducimus et litus sterili uersamus aratro.
nam si discedas, {laqueo tenet ambitiosi                                        50
consuetudo mali,} tenet insanabile multos
scribendi cacoethes et aegro in corde senescit.

schol. Iuu. 7,51 scribendi cacoethes] mala consuetudo scribendi, quae obliuisci non potest

53-62

sed uatem egregium, cui non sit publica uena,
qui nihil expositum soleat deducere, nec qui
communi feriat carmen triuiale moneta,                                        55
hunc, qualem nequeo monstrare et sentio tantum,
anxietate carens animus facit, omnis acerbi  
inpatiens, cupidus siluarum aptusque bibendis
fontibus Aonidum. neque enim cantare sub antro
Pierio thyrsumque potest contingere maesta                                  60
paupertas atque aeris inops, quo nocte dieque
corpus eget: satur est cum dicit Horatius “euhoe”.

Le rapport avec Callimaque
  • Callimaque frg. 1,21-28 Pfeiffer
    καὶ γὰρ ὅτ⌋ε πρ⌊ώ⌋τιστον ἐμοῖς ἐπὶ δέλτον ἔθηκα
    γούνασι⌋ν, Ἀ[πό]λλων εἶπεν ὅ μοι Λύκιος·
    “…….]…ἀοιδέ, τὸ μὲν θύος ὅττι πάχιστον
    θρέψαι, τὴ]ν̣ Μοῦσαν δ’ ὠγαθὲ λεπταλέην·
    πρὸς δέ σε] καὶ τόδ’ ἄνωγα, τὰ μὴ πατέουσιν ἅμαξαι
    τὰ στείβε⌋ιν, ἑτέρων ἴχνια μὴ καθ’ ὁμά
    δίφρον ἐλ]ᾶ̣ν μηδ’ οἷμον ἀνὰ πλατύν, ἀλλὰ κελεύθους
    ἀτρίπτο]υ̣ς, εἰ καὶ στε⌊ι⌋ν̣οτέρην ἐλάσεις”.
  • Callimaque hymn. 2,105-112
    ὁ Φθόνος Ἀπόλλωνος ἐπ’ οὔατα λάθριος εἶπεν·
    “οὐκ ἄγαμαι τὸν ἀοιδὸν ὃς οὐδ’ ὅσα πόντος ἀείδει”.
    τὸν Φθόνον ὡπόλλων ποδί τ’ ἤλασεν ὧδέ τ’ ἔειπεν·
    “Ἀσσυρίου ποταμοῖο μέγας ῥόος, ἀλλὰ τὰ πολλά
    λύματα γῆς καὶ πολλὸν ἐφ’ ὕδατι συρφετὸν ἕλκει.
    Δηοῖ δ’ οὐκ ἀπὸ παντὸς ὕδωρ φορέουσι μέλισσαι,
    ἀλλ’ ἥτις καθαρή τε καὶ ἀχράαντος ἀνέρπει
    πίδακος ἐξ ἱερῆς ὀλίγη λιβὰς ἄκρον ἄωτον”.
  • Callimaque epigr. 28,1-4
    ἐχθαίρω τὸ ποίημα τὸ κυκλικόν, οὐδὲ κελεύθῳ
    χαίρω, τίς πολλοὺς ὧδε καὶ ὧδε φέρει·
    μισέω καὶ περίφοιτον ἐρώμενον, οὐδ’ ἀπὸ κρήνης
    πίνω· σικχαίνω πάντα τὰ δημόσια.
  • Callimaque frg. 1,29-40 Pfeiffer
    τῷ πιθόμη]ν· ἐνὶ τοῖς γὰρ ἀείδομεν οἳ λιγὺν ἦχον
    τέττιγος, θ]όρυβον δ’ οὐκ ἐφίλησαν ὄνων.
    θηρὶ μὲν ο⌋ὐατόεντι πανείκελον ὀγκήσαιτο
    ἄλλος, ἐγ]ὼ δ’ εἴην οὑλ̣[α]χύς, ὁ πτερόεις,
    ἆ πάντ⌋ως, ἵνα γῆρας ἵνα δρόσον ἣν μὲν ἀείδω
    πρώκιο⌋ν ἐκ δίης ἠέρος εἶδαρ ἔδων,
    αὖθι τ⌋ὸ̣ δ̣’ ⌊ἐκ⌋δύοιμ⌊ι⌋, τό μοι βάρος ὅσσον ἔπεστι
    τριγ⌋λ̣ώ̣⌊χι⌋ν̣ ὀλ⌊οῷ⌋ νῆσος ἐπ’ Ἐγκελάδῳ.
    …….Μοῦσαι γ⌋ὰρ ὅσους ἴδον ὄθμα⌊τ⌋ι παῖδας
    μὴ λοξῷ, πολιοὺς⌋ οὐκ ἀπέθεντο φίλους.
    ………….]σε̣[..] πτερὸν οὐκέτι κινεῖν
    ………….]η̣ τ̣[ῆ]μ̣ος ἐνεργότατος.

63-97

quis locus ingenio, nisi cum se carmine solo
uexant et dominis Cirrhae Nysaeque feruntur
pectora uestra duas non admittentia curas?                                    65
magnae mentis opus nec de lodice paranda
attonitae currus et equos faciesque deorum
aspicere et qualis Rutulum confundat Erinys.
nam si Vergilio puer et tolerabile desset
hospitium, caderent omnes a crinibus hydri,                                  70
surda nihil gemeret graue bucina. poscimus ut sit
non minor antiquo Rubrenus Lappa coturno,
cuius et alueolos et laenam pignerat Atreus?
non habet infelix Numitor quod mittat amico,
Quintillae quod donet habet, nec defuit illi                                    75
unde emeret multa pascendum carne leonem
iam domitum; constat leuiori belua sumptu
nimirum et capiunt plus intestina poetae.

Horace sat. 1,4,39-44
primum ego me illorum, dederim quibus esse poetis,
excerpam numero: neque enim concludere uersum  
dixeris esse satis neque, siqui scribat uti nos
sermoni propiora, putes hunc esse poetam.
ingenium cui sit, cui mens diuinior atque os
magna sonaturum, des nominis huius [sc. poetae] honorem.

contentus fama iaceat Lucanus in hortis
marmoreis, at Serrano tenuique Saleiio                                          80
gloria quantalibet quid erit, si gloria tantum est?
curritur ad uocem iucundam et carmen amicae
Thebaidos, laetam cum fecit Statius urbem
promisitque diem: tanta dulcedine captos
adficit ille animos tantaque libidine uolgi                                      85
auditur. sed cum fregit subsellia uersu  
esurit, intactam Paridi nisi uendit Agauen.
ille et militiae multis largitus honorem
semenstri uatum digitos circumligat auro.
quod non dant proceres, dabit histrio. tu Camerinos                      90
et Baream, tu nobilium magna atria curas?
praefectos Pelopea facit, Philomela tribunos.
{haut tamen inuideas uati quem pulpita pascunt.}
quis tibi Maecenas, quis nunc erit aut Proculeius
aut Fabius, quis Cotta iterum, quis Lentulus alter?                        95
tum par ingenio pretium, tunc utile multis
pallere et uinum toto nescire Decembri.

Juvénal 7,1-35

1-7

et spes et ratio studiorum in Caesare tantum;
solus enim tristes hac tempestate Camenas
respexit, cum iam celebres notique poetae
balneolum Gabiis, Romae conducere furnos  
temptarent, nec foedum alii nec turpe putarent                              5
praecones fieri, cum desertis Aganippes
uallibus esuriens migraret in atria Clio.

Le rapport avec Callimaque
  • Callimaque frg. 191,92 Pfeiffer
    μοῦνος εἷλε τὰς [Μο]ύ̣σας
  • schol. Flor. (PSI 1219 frg. 1) 15-20
    [ὡς κ]ατ’ ὄναρ ς(υμ)μείξας ταῖς Μούς[αις ἐν Ἑ-]
    [λι]κ̣ῶνι εἰλήφοι π(αρ’ α)ὐτ(ῶν) τ(ὴν) τ(ῶν) αἰτίων [ἐξήγη-]
    [σιν ἀ]ρ̣τ̣ιγένειο̣σ̣ ὤν̣, ωνκ̣´ῦ̣ε̣μνησε̣
    […. ἀ]π̣’ αὐτ(ῶν) ἀ̣ρχὴ̣[ν] λ̣αβὼ̣ν̣ ε´ος´α[……]
    [            ].λόγου<
  • AP 7,42
    ἆ μέγα Βαττιάδαο σοφοῦ περίπυστον ὄνειαρ,
      ἦ ῥ’ ἐτεὸν κεράων οὐδ’ ἐλέφαντος ἔης.
    τοῖα γὰρ ἄμμιν ἔφηνας, ἅτ’ οὐ πάρος ἀνέρες ἴδμεν
      ἀμφί τε ἀθανάτους ἀμφί τε ἡμιθέους,
    εὖτέ μιν ἐκ Λιβύης ἀναείρας εἰς Ἑλικῶνα
      ἤγαγες ἐν μέσσαις Πιερίδεσσι φέρων·
    αἱ δέ οἱ εἰρομένῳ ἀμφ’ ὠγυγίων ἡρώων
      Αἴτια καὶ μακάρων εἶρον ἀμειβόμεναι.
  • Callimaque frg. 1e Pfeiffer
    Ἀγανίππη
  • Callimaque frg. 2 Pfeiffer (P.Oxy. 2208)
    ποιμ⌋ένι μῆλα νέμ̣⌊οντι παρ’ ἴχνιον ὀξέος ἵππου
      Ἡσιόδ⌋ῳ Μουσέων ἑσμὸ⌊ς ὅτ’ ἠντίασεν
         μ]έ̣ν οἱ Χάεος γενεσ̣[
           ]ἐπὶ πτέρν̣ης ὑδα[
    τεύχω⌋ν ὡς ἑτέρῳ τις ἑῷ ⌊κακὸν ἥπατι τεύχει 
                    ]ῶ ζώειν ἄξιον α[
            ].εν πάντες σε· τὸ γα[
              ].δε πρήσσειν εὐμα
      ]..ι̣π̣ὰ̣.῾[..].[
  • Callimaque frg. 3 Pfeiffer
    ….].τ̣α […………..]..κῶς ἄν̣[ις αὐλῶν
    ⌞ῥέζειν καὶ στεφέων εὔαδε τῷ Παρίῳ⌟
  • schol. Flor. (PSI 1219 frg. 3) 29-30
    τ̣[αῦ-]
    τά τε ο(ὖν) π(αρὰ) Κλειοῦς φησιν ἀκη[κο]ένα[ι]
  • Callimaque frg. 112,9 Pfeiffer
    αὐτὰρ ἐγὼ Μουσέων πεζὸν̣ [ἔ]πειμι νομόν.
  • Horace sat. 2,6,16-17
    ergo ubi me in montes et in arcem ex urbe remoui,
    quid prius inlustrem saturis musaque pedestri?

8-35

nam si Pieria quadrans tibi nullus in umbra
ostendatur, ames nomen uictumque Machaerae
et uendas potius commissa quod auctio uendit                              10
stantibus, oenophorum, tripedes, armaria, cistas,
Alcithoen Pacci, Thebas et Terea Fausti.
hoc satius quam si dicas sub iudice “uidi”
quod non uidisti; faciant equites Asiani,
{quamquam et Cappadoces faciant equitesque Bithyni}               15
altera quos nudo traducit gallica talo.
nemo tamen studiis indignum ferre laborem
cogetur posthac, nectit quicumque canoris
eloquium uocale modis laurumque momordit.
hoc agite, o iuuenes. circumspicit et stimulat uos                          20
materiamque sibi ducis indulgentia quaerit.
si qua aliunde putas rerum expectanda tuarum
praesidia atque ideo croceae membrana tabellae
impletur, lignorum aliquid posce ocius et quae
componis dona Veneris, Telesine, marito,                                     25
aut clude et positos tinea pertunde libellos.
frange miser calamum uigilataque proelia dele,
qui facis in parua sublimia carmina cella,
ut dignus uenias hederis et imagine macra.
spes nulla ulterior; didicit iam diues auarus                                   30
tantum admirari, tantum laudare disertos,
ut pueri Iunonis auem. sed defluit aetas
et pelagi patiens et cassidis atque ligonis.
taedia tunc subeunt animos, tunc seque suamque
Terpsichoren odit facunda et nuda senectus.                                  35

32 cf. Callimaque frg. 1,5-6 Pfeiffer
ἔπος δ' ἐπὶ τυτθὸν ἑλ[ίσσω
  παῖς ἅτ⌋ε, τῶν δ' ἐτέων ἡ δεκὰ⌊ς⌋ οὐκ ὀλίγη.
La muse mercenaire

Pindare isth. 2,9-14
ἁ Μοῖσα γὰρ οὐ φιλοκερδής
πω τότ’ ἦν οὐδ’ ἐργάτις·
οὐδ’ ἐπέρναντο γˈλυκεῖ-
αι μελιφθόγγου ποτὶ Τερψιχόρας
ἀργυρωθεῖσαι πρόσωπα μαλθακόφωνοι ἀοιδαί.

Callimaque frg. 222 Pfeiffer
οὐ γὰρ ἐργάτιν τρέφω
τὴν Μοῦσαν, ὡς ὁ Κεῖος Ὑλίχου νέπους

Les taedia (v. 34) et le genre περὶ εὐθυμίας

Démocrite frg. B3 Diels–Kranz ap. Sen. tranq. an. 13,1 hoc secutum puto Democritum ita coepisse: « qui tranquille uolet uiuere nec priuatim agat multa nec publice », ad superuacua scilicet referentem.

Sénèque tranq. anim. 2,6-7 omnes in eadem causa sunt […] statum uitae suae reformando subinde in eo nouissime manent in quo illos non mutandi odium sed senectus ad nouandum pigra deprendit. adice et illos qui non constantiae uitio parum leues sunt sed inertiae, et uiuunt non quomodo uolunt sed quomodo coeperunt (7.) innumerabiles deinceps proprietates sunt sed unus effectus uitii, sibi displicere. hoc oritur ab intemperie animi et cupiditatibus timidis aut parum prosperis, ubi aut non audent quantum concupiscunt aut non consequuntur et in spem toti prominent; semper instabiles mobilesque sunt, quod necesse est accidere pendentibus.

Sénèque anim. 2,10-11 hinc illud est taedium et displicentia sui et nusquam residentis animi uolutatio et otii sui tristis atque aegra patientia, utique ubi causas fateri pudet et tormenta introsus egit uerecundia, in angusto inclusae cupiditates sine exitu se ipsae strangulant. inde maeror marcorque et mille fluctus mentis incertae, quam spes inchoatae suspensam habent, deploratae tristem; inde ille adfectus otium suum detestantium querentiumque nihil ipsos habere quod agant et alienis incrementis inimicissima inuidia. alit enim liuorem infelix inertia et omnes destrui cupiunt, quia se non potuere prouehere; (11.) ex hac deinde auersatione alienorum processuum et suorum desperatione obirascens fortunae animus et de saeculo querens et in angulos se retrahens et poenae incubans suae, dum illum taedet sui pigetque.

Le λόγος ἀποτρεπτικός de Calpurnius Siculus

Calpurnius Siculus ecl. 4,23-28
frange, puer, calamos et inanes desere Musas;
i, potius glandes rubicundaque collige corna,
duc ad mulctra greges et lac uenale per urbem                                    25
non tacitus porta. quid enim tibi fistula reddet,
quo tutere famem? certe mea carmina nemo
praeter ab his scopulis uentosa remurmurat echo.