Archives par mot-clé : Caluus

Vatinius, Cicéron et Calvus

Billets, , ,

Catulle 52
quid est, Catulle? quid moraris emori?
sella in curuli struma Nonius sedet,
per consulatum peierat Vatinius:
quid est, Catulle? quid moraris emori?

Cicéron Brut. 283 qui [sc. Caluus ORF n° 165 test. 1] orator fuit cum litteris eruditior quam Curio tum etiam accuratius quoddam dicendi et exquisitius adferebat genus; quod quamquam scienter eleganterque tractabat, nimium tamen inquirens in se atque ipse sese obseruans metuensque, ne uitiosum conligeret, etiam uerum sanguinem deperdebat. itaque eius oratio nimia religione attenuata doctis et attente audientibus erat inlustris, <a> multitudine autem et a foro, cui nata eloquentia est, deuorabatur.

Catulle 53
risi nescio quem modo e corona,
qui, cum mirifice Vatiniana
meus crimina Caluus explicasset,
admirans ait haec manusque tollens,
“di magni, salaputium disertum!”.

Quintilien inst. 10,1,115 inueni qui Caluum [ORF n° 165 test. 5] praeferrent omnibus, inueni qui Ciceroni crederent, eum nimia contra se calumnia uerum sanguinem perdidisse ; sed est et sancta et grauis oratio et castigata et frequenter uehemens quoque. imitator autem est Atticorum, fecitque illi properata mors iniuriam, si quid adiecturus sibi, non si quid detracturus, fuit.

Quintilien inst. 12,1,22 quamquam neque ipsi Ciceroni Demosthenes uideatur satis esse perfectus, quem dormitare interim dicit, nec Cicero Bruto Caluoque, qui certe compositionem illius etiam apud ipsum reprendunt, nec Asinio utrique, qui uitia orationis eius etiam inimice pluribus locis insecuntur.

Quintilien inst. 12,10,13 quem [sc. Ciceronem] tamen et suorum homines temporum incessere audebant ut tumidiorem et Asianum et redundantem et in repetitionibus nimium et in salibus aliquando frigidum et in compositione fractum, exultantem ac paene, quod procul absit, uiro molliorem: postea uero quam triumuirali proscriptione consumptus est, passim qui oderant, qui inuidebant, qui aemulabantur, adulatores etiam praesentis potentiae non responsurum inuaserunt.

Tacite dial. 18,5 legistis utique et Calui [ORF n° 165 test. 8 = ELM II n° 187 frg. 1] et Bruti [ORF n° 158 test. 11 = ELM II n° 54 frg. 3] ad Ciceronem missas epistulas, ex quibus facile est deprehendere Caluum quidem Ciceroni uisum exsanguem et aridum, Brutum autem otiosum atque diiunctum; rursusque Ciceronem a Caluo quidem male audisse tamquam solutum et eneruem, a Bruto autem, ut ipsius uerbis utar, tamquam « fractum atque elumbem ».

 

 

 

Catulle et César: littérature et histoire

Billets, , ,

Carmen 93

nil nimium studeo, Caesar, tibi uelle placere,
   nec scire utrum sis albus an ater homo.

v. 2 cf. Cicéron Phil. 2,41 uide quam te amarit is qui albus aterne fuerit ignoras ; Apulée apol. 16 praeter quod non sum iurgiosus, etiam libenter te nuper usque albus an ater esses ignoraui et adhuc hercle non satis noui. 

César et la stratégie du consensus

Suétone Iul. 20,2 unus ex eo tempore omnia in re publica et ad arbitrium administrauit, ut nonnulli urbanorum, cum quid per iocum testandi gratia signarent, non “Caesare et Bibulo”, sed “Iulio et Caesare consulibus” actum scriberent bis eundem praeponentes nomine atque cognomine, utque uulgo mox ferrentur hi uersus [uers. pop. in Caes. 1 Blänsdorf]:
non Bibulo quiddam nuper sed Caesare factum est:
   nam Bibulo fieri consule nil memini.

Suétone Iul. 23,2 ad securitatem ergo posteri temporis in magno negotio habuit obligare semper annuos magistratus et e petitoribus non alios adiuuare aut ad honorem pati peruenire, quam qui sibi recepissent propugnaturos absentiam suam; cuius pacti non dubitauit a quibusdam ius iurandum atque etiam syngrapham exigere.

Cicéron ad Q. fr. 2,14,5 (Rome, début juin 54) res Romanae se sic habebant: erat non nulla spes comitiorum sed incerta, erat aliqua suspicio dictaturae, ne ea quidem certa, summum otium forense sed senescentis magis ciuitatis quam acquiescentis.

Plutarque Caes. 20,2 ἐνταῦθα καθήμενος ἐδημαγώγει, πολλῶν πρὸς αὐτὸν ἀφικνουμένων, διδοὺς ὧν ἕκαστος δεηθείη, καὶ πάντας ἀποπέμπων τὰ μὲν ἔχοντας ἤδη παρ᾿ αὐτοῦ, τὰ δὲ ἐλπίζοντας. καὶ παρὰ τὸν ἄλλον δὲ πάντα τῆς στρατείας χρόνον ἐλάνθανε τὸν Πομπήϊον ἐν μέρει νῦν μὲν τοὺς πολεμίους τοῖς τῶν πολιτῶν ὅπλοις καταστρεφόμενος, νῦν δὲ τοῖς ἀπὸ τῶν πολεμίων χρήμασιν αἱρῶν τοὺς πολίτας καὶ χειρούμενος.

Cicéron fam. 7,5,3 (ad Caesarem, Rome, avril 54) mitto igitur ad te Trebatium atque ita mitto ut initio mea sponte, post autem inuitatu tuo mittendum duxerim. hunc, mi Caesar, sic uelim omni tua comitate complectare ut omnia quae per me possis adduci ut in meos conferre uelis in unum hunc conferas. de quo tibi homine haec spondeo, non illo uetere uerbo meo quod, cum ad te de Milone scripsissem, iure lusisti sed more Romano quomodo homines non inepti loquuntur, probiorem hominem, meliorem uirum, pudentiorem esse neminem. accedit etiam quod familiam ducit in iure ciuili, singulari memoria, summa scientia.

César epist. n° 28 frg. 23 Cugusi ap. Cic. fam. 7,5,2 (Rome, avril 54) M. <Cur>ti filium [Shackleton Bailey : M. itfiuium mss.], quem mihi commendas, uel regem Galliae faciam; uel hunc Leptae delega, si uis, tu ad me alium mitte quem ornem.

César Gall. 1,39,2 hic primum ortus est [sc. timor] a tribunis militum praefectis reliquisque, qui ex urbe amicitiae causa Caesarem secuti non magnum in re militari usum habebant.

César epist. n° 28 frg. 24 Cugusi ap. Cic. ad Q. fr. 2,14,3 (Rome, début juin 54) Trebatium quod ad se miserim persalse et humaniter etiam gratias mihi agit. negat enim in tanta multitudine eorum qui una essent quemquam fuisse qui uadimonium concipere posset.

Suétone Iul. 27,1-2 omnibus uero circa eum atque etiam parte magna senatus gratuito aut leui faenore obstrictis, ex reliquo quoque ordinum genere uel inuitatos uel sponte ad se commeantis uberrimo congiario prosequebatur, libertos insuper seruulosque cuiusque, prout domino patronoue gratus qui esset. (2.) iam reorum aut obaeratorum aut prodigae iuuentutis subsidium unicum ac promptissimum erat, nisi quos grauior criminum uel inopiae luxuriaeue uis urgeret, quam ut subueniri posset a se; his plane palam bello ciuili opus esse dicebat.

Les relations de César avec la famille de Catulle

Suétone Iul. 73 simultates contra nullas tam graues excepit umquam, ut non occasione oblata libens deponeret. […] Gaio Caluo post famosa epigrammata de reconciliatione per amicos agenti ultro ac prior scripsit. Valerium Catullum, a quo sibi uersiculis de Mamurra perpetua stigmata imposita non dissimulauerat, satis facientem eadem die adhibuit cenae hospitioque patris eius, sicut consuerat, uti perseuerauit.

Tacite ann. 4,34,5 Antonii epistulae Bruti contiones falsa quidem in Augustum probra set multa cum acerbitate habent ; carmina Bibaculi et Catulli referta contumeliis Caesarum leguntur : sed ipse diuus Iulius, ipse diuus Augustus et tulere ista et reliquere, haud facile dixerim, moderatione magis an sapientia. namque spreta exolescunt : si irascare, adgnita uidentur.

César et la Gaule Cisalpine

Suétone Iul. 8 decedens ergo ante tempus colonias Latinas de petenda ciuitate agitantes adiit, et ad audendum aliquid concitasset, nisi consules conscriptas in Ciliciam legiones paulisper ob id ipsum retinuissent.

Salluste Catil. 49,2 uterque cum illo [sc. Caesare] grauis inimicitias exercebant; Piso oppugnatus in iudicio pecuniarum repetundarum propter quoiusdam Transpadani supplicium iniustum, Catulus ex petitione pontificatus odio incensus.

Calvus et les barbatuli iuuenes

Suétone Iul. 5 tribunatu militum […] actores restituendae tribuniciae potestatis, cuius uim Sulla deminuerat, enixissime iuuit.

Cicéron Att. 1,14,5 (Rome, 13.02.61) nam cum dies uenisset rogationi ex senatus consulto ferendae, concursabant barbatuli iuuenes, totus ille grex Catilinae duce filiola Curionis, et populum ut antiquaret rogabant. Piso autem consul, lator rogationis, idem erat dissuasor. operae Clodianae pontis occuparant, tabellae ministrabantur ita ut nulla daretur ‘uti rogas.’

Cicéron Att. 1,16,11 (Rome, début juillet 61, après le meurtre de Clodius) accedit illud, quod illa contionalis hirudo aerari, misera ac ieiuna plebecula, me ab hoc Magno unice diligi putat; et hercule multa et iucunda consuetudine coniuncti inter nos sumus, usque eo ut nostri isti comissatores coniurationis, barbatuli iuuenes, illum in sermonibus Cn. Ciceronem appellent.

Cicéron Catil. 2,22-23 postremum autem genus est non solum numero uerum etiam genere ipso atque uita quod proprium Catilinae est, de eius dilectu, immo uero de complexu eius ac sinu; quos pexo capillo, nitidos, aut imberbis aut bene barbatos uidetis, manicatis et talaribus tunicis, uelis amictos, non togis; quorum omnis industria uitae et uigilandi labor in antelucanis cenis expromitur. (23.) in his gregibus omnes aleatores, omnes adulteri, omnes impuri impudicique uersantur. Hi pueri tam lepidi ac delicati non solum amare et amari neque saltare et cantare sed etiam sicas uibrare et spargere uenena didicerunt. Qui nisi exeunt, nisi pereunt, etiam si Catilina perierit, scitote hoc in re publica seminarium Catilinarum futurum.

 

 

 

 

Contestation politique et poésie à la fin de la République

Billets, , , , ,

Calvus et Pompée

Calvus carm. 18 Blänsdorf
Magnus, quem metuunt homines, digito caput uno
scalpit: quid credas hunc sibi uelle? uirum.

Plutarque Caes. 4,8-9 ὁ γοῦν πρῶτος ὑπιδέσθαι δοκῶν αὐτοῦ καὶ φοβηθῆναι τῆς πολιτείας ὥσπερ θαλάττης τὰ διαγελῶντα καὶ τὴν ἐν τῷ φιλανθρώπῳ καὶ ἱλαρῷ κεκρυμμένην δεινότητα τοῦ ἤθους καταμαθὼν Κικέρων ἔλεγε τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ἐπιβουλεύμασιν αὐτοῦ καὶ πολιτεύμασι τυραννικὴν ἐνορᾶν διάνοιαν· (9.) “ἀλλ’ ὅταν – ἔφη – τὴν κόμην οὕτω διακειμένην περιττῶς ἴδω, κἀκεῖνον ἑνὶ δακτύλῳ κνώμενον, οὔ μοι δοκεῖ πάλιν οὗτος ἅνθρωπος εἰς νοῦν ἂν ἐμβαλέσθαι τηλικοῦτον κακόν, ἀναίρεσιν τῆς Ῥωμαίων πολιτείας”.

Sacerdos GL 6,461,23-462,3 astismos fit tribus modis: per euphemian […]; per cacemphaton […]; per similitudinem, quo modo dictum est […] et illud de Pompeio, qui coloris erat rubei, sed animi inuerecundi
            <–> quem non pudet et rubet, non est homo, sed sopio [inc. uers. 39 Blänsdorf, tr7]
sopio autem est aut minium aut piscis robeus aut penis.

Plutarque Pomp. 48,11-12 τέλος δέ, προελθόντος αὐτοῦ [sc. τοῦ Πομπηίου] πρός τινα δίκην, ἔχων ὑφ’ αὑτῷ πλῆθος ἀνθρώπων ἀσελγείας καὶ ὀλιγωρίας μεστὸν αὐτὸς μὲν εἰς ἐπιφανῆ τόπον καταστὰς [sc. ὁ Κλώδιος] ἐρωτήματα τοιαῦτα προὔβαλλε· (12.) “τίς ἐστιν αὐτοκράτωρ ἀκόλαστος;  τίς ἀνὴρ ἄνδρα ζητεῖ;  τίς ἑνὶ δακτύλῳ κνᾶται τὴν κεφαλήν;” οἱ δέ, ὥσπερ χορὸς εἰς ἀμοιβαῖα συγκεκροτημένος, ἐκείνου τὴν τήβεννον ἀνασείοντος ἐφ’ ἑκάστῳ μέγα βοῶντες ἀπεκρίναντο· “Πομπήϊος.”

Dion Cassius 39,19,1 πρὸς γοῦν τοῖς ἄλλοις τοιόνδε τι ἐμεμηχάνητο [sc. ὁ Κλώδιος]· παρασκευάσας τοὺς ἑταίρους ἵν’, ὁπότε πύθοιτο αὐτῶν ἐν τοῖς συλλόγοις “τίς <ὁ> ποιῶν ἢ καὶ λέγων τοιόνδε τι ἦν”, συνεκβοῷεν ὅτι Πομπήιος, ἐπηρώτα πολλάκις ἐξαίφνης πάνθ’ ὅσα ἐπαίτια περὶ αὐτὸν ἢ κατὰ τὸ σῶμα ἢ κατ’ ἄλλο τι ἦν, ἰδίᾳ καὶ καθ’ ἕκαστον, ὡς οὐ περὶ ἐκείνου δὴ λέγων.

Cicéron Q. fr. 2,3,2 (Rome, 12-15 février 56) ea res acta est, cum hora sexta uix Pompeius perorasset, usque ad horam octauam, cum omnia maledicta, uersus denique obscenissimi in Clodium et Clodiam dicerentur. ille furens et exsanguis interrogabat suos in clamore ipso quis esset qui plebem fame necaret: respondebant operae “Pompeius”. quis Alexandriam ire cuperet: respondebant “Pompeius”. quem ire uellent: respondebant “Crassum” (is aderat tum Miloni, animo non amico) [Clodius or. n° 137 frg. 7 Malcovati4].

Catulle 79
Lesbius est pulcer. quid ni? quem Lesbia malit
  quam te cum tota gente, Catulle, tua.
sed tamen hic pulcher uendat cum gente Catullum,
  si tria notorum sauia reppererit.

Les écrits anti-césariens

Suétone Iul. 49 pudicitiae eius famam nihil quidem praeter Nicomedis contubernium laesit, graui tamen et perenni obprobrio et ad omnium conuicia exposito. omitto Calui Licini notissimos uersus [Calvus carm. frg. 17 p. 214 Blänsdorf]:
      Bithynia quicquid
      et p[r]edicator Caesaris umquam habuit.
praetereo actiones Dolabellae et Curionis patris, in quibus eum Dolabella « paelicem reginae, spondam interiorem regiae lecticae » [Dolabella or. frg. 1 p. 331 Malcovati4, cf. Caesar or. frg. 15-23 Malcovati4], at Curio « stabulum Nicomedis et Bithynicum fornicem » [Curio Pater or. frg. 13 p. 302 Malcovati4] dicunt. (2.) missa etiam facio edicta Bibuli [Bibulus or. frg. 5 p. 398 Malcovati4], quibus proscripsit collegam suum Bithynicam reginam, eique antea regem fuisse cordi, nunc esse regnum. quo tempore, ut Marcus Brutus refert, Octauius etiam quidam ualitudine mentis liberius dicax conuentu maximo, cum Pompeium regem appellasset, ipsum reginam salutauit. sed C. Memmius [Memmius or. frg. 8 p. 403 Malcovati4, cf. Caesar or. frg. 38-41 p. 393-394 Malcovati4] etiam ad cyathum †et ui Nicomedi stetisse obicit, cum reliquis exoletis, pleno conuiuio, accubantibus nonnullis urbicis negotiatoribus, quorum refert nomina. (3.) Cicero uero non contentus in quibusdam epistulis [Cicero epist. inc. frg. xviii. 3 Weyssenhoff = xvii. 5 Shackleton Bailey] scripsisse a satellitibus eum in cubiculum regium eductum in aureo lecto ueste purpurea decubuisse floremque aetatis a Venere orti in Bithynia contaminatum, quondam etiam in senatu defendenti ei Nysae causam, filiae Nicomedis, beneficiaque regis in se commemoranti: « remoue – inquit – istaec, oro te, quando notum est, et quid ille tibi et quid illi tute dederis » [cf. Caesar or. frg. 47 p. 397 Malcovati4]. (4.) Gallico denique triumpho milites eius inter cetera carmina, qualia currum prosequentes ioculariter canunt, etiam illud uulgatissimum pronuntiauerunt [uersus populares in Caesarem poet. frg. 2 p. 192 Blänsdorf, cf. Dio Cassius 43,20,1-2] :
      (5.) « Gallias Caesar subegit, Nicomedes Caesarem :
      ecce Caesar nunc triumphat qui subegit Gallias,
      Nicomedes non triumphat qui subegit Caesarem ».