Archives par mot-clé : Homerus

Thèmes et personnages complémentaires (1)

Le “mime” d’Eumolpe à la fin du Satyricon

Pétrone 116,6-7 et 9 quoscumque homines in hac urbe uideritis, scitote in duas partes esse diuisos. nam aut captantur aut captant. […] (9.) adibitis – inquit – oppidum tamquam in pestilentia campos, in quibus nihil aliud est nisi cadauera quae lacerantur aut corui qui lacerant.

Pétrone 117,2 et 10 utinam quidem, <inquit>, sufficeret largior scaena, id est uestis humanior, instrumentum lautius, quod praeberet mendacio fidem. […] (10.) ne quid scaenae deesset…

Pétrone 117,4-5 quid ergo – inquit Eumolpe – cessamus mimum componere ? facite ergo me dominum, si negotiatio placet. […] (5.) tanquam legitimi gladiatores domino corpora animasque religiosissime adducimus.

Le thème des richesses

Cicéron Phil. 2,65 in eius igitur uiri copias cum se subito ingurgitasset, exsultabat gaudio persona de mimo, modo egens, repente diues. sed, ut est apud poetam nescio quem
              male parta male dilabuntur [Naevius inc. trag. (uel com.) 51 Ribbeck3].

Plaute 844 sed ad postremum nihil apparet: male partum male disperit.

Tite-Live 9,9,11 illi male partam uictoriam male perdiderunt.

Tacite hist. 1,66 is [sc. Fabius Valens] diu sordidus, repente diues mutationem fortunae male tegebat.

Sénèque epist. 114,6 non statim cum haec legeris hoc tibi occurret, hunc esse qui solutis tunicis in urbe semper incesserit (nam etiam cum absentis Caesaris partibus fungeretur, signum a discincto petebatur); hunc esse qui <in> tribunali, in rostris, in omni publico coetu sic apparuerit ut pallio uelaretur caput exclusis utrimque auribus, non aliter quam in mimo fugitiui diuites [Bψ, Berti : diuites fugitiui φ : diuitis uel diuite fugitiui Lipsius : fugitiui diuitis Ribbeck, Hense] solent?

Encolpe/Polyaenos et Chrysis

Pétrone 126 Chrysis ancilla Circes ad Polyaenum

  • [Agamemnon] 9,673 εἴπ’ ἄγε μ’ ὦ πολύαιν’ Ὀδυσεῦ μέγα κῦδος Ἀχαιῶν
  • [Nestor] 10,544 εἴπ’ ἄγε μ’ ὦ πολύαιν’ Ὀδυσεῦ μέγα κῦδος Ἀχαιῶν
  • [Socos] 11,430 ὦ Ὀδυσεῦ πολύαινε δόλων ἆτ’ ἠδὲ πόνοιο
    • schol. Il. 11,430 p. 206 Erbse πολύαινε: πιστὸς ὁ ἐκ πολεμίων ἔπαινος. ἢ εἰρωνεύεται. ἢ παρὰ τὸ αἰνόν ἡ σύνθεσις. πολύαινε: μυθολόγε καὶ φλύαρε.
  • [les Sirènes] 12,184 δεῦρ’ ἄγ’ ἰών, πολύαιν’ Ὀδυσεῦ, μέγα κῦδος Ἀχαιῶν

Pétrone 126,4-7 siue ergo nobis uendis quod peto, mercator paratus est, siue, quod humanius est, commodas, effice ut beneficium debeamus. (5.) nam quod seruum te et humilem fateris, accendis desiderium aestuantis. quaedam enim feminae sordibus calent, nec libidinem concitant, nisi aut seruos uiderint aut statores altius cinctos. (6.) harena aliquas accendit aut perfusus puluere mulio aut histrio scaenae ostentatione traductus. (7.) ex hac nota domina est mea; usque ab orchestra quattuordecim transilit, et in extrema plebe quaerit quod diligat.

Pétrone 126,8 itaque oratione blandissima plenus “rogo – inquam – numquid illa, quae me amat, tu es?” multum risit ancilla post tam frigidum schema.

Pétrone 126,10 uiderint matronae, quae flagellorum uestigia osculantur; ego etiam si ancilla sum, numquam tamen nisi in equestribus sedeo.

Ps. Acron ad Hor. sat. 1,10,76-77 Arbuscula quaedam mima fuit, quae cum sibilo uulgi eiceretur e theatro, placeret autem paucis equitibus, dixit “contenta sum his prudentibus, quamuis pauci uideantur esse fautores”. aliter: Arbuscula quaedam mima fuit quae placebat bonis potius quam plurimis. haec aliquando explosa a populo dixit hoc “equitum Romanorum plausu contenta sum”.

La première rencontre entre Polyaenos et Circé

Pétrone 126,13 nec diu morata dominam producit e latebris laterique meo applicat, mulierem omnibus simulacris emendatiorem.

Pétrone 127,5 haec ipsa cum diceret, tanta gratia conciliabat uocem loquentis, tam dulcis sonus pertemptatum mulcebat aëra, ut putares inter auras canere Sirenum concordiam.

Od. 12,158-159
Σειρήνων μὲν πρῶτον ἀνώγει θεσπεσιάων
φθόγγον ἀλεύασθαι καὶ λειμῶν’ ἀνθεμόεντα.

Od. 12,186-188
οὐ γάρ πώ τις τῇδε παρήλασε νηῒ μελαίνῃ,
πρίν γ’ ἡμέων μελίγηρυν ἀπὸ στομάτων ὄπ’ ἀκοῦσαι,  
ἀλλ’ ὅ γε τερψάμενος νεῖται καὶ πλείονα εἰδώς.

 

 

 

 

Les épreuves initiatiques de Psyché (met. 6,10-21a)

1re épreuve

[annonce] 6,10,2 iam ergo et ipsa{m} frugem tuam periclitabor

[ordre] 6,10,3 discerne…

[délai] 6,10,3 ante istam uesperam

[réaction de Psyché] 6,10,4 immanitate praecepti consternata silens obstupescit

[les fourmis accomplissent la tâche] 6,10,5-7

[non reconnaissance de Vénus] 6,11,2 non tuum… nec tuarum manuum istud opus

2e épreuve

[Vénus donne un aperçu visuel du cadre] 6,11,4 uidesne illud nemus… despiciunt ?

[ordre] 6,11,6 inde de coma pretiosi uelleris floccum mihi… quoquo modo quaesitum afferras censeo

[délai] 6,11,6 confestim

[réaction de Psyché] 6,12,1 perrexit Psyche uolenter non obsequium… functura, sed requiem malorum praecipitio fluuialis rupis habitura

[conseils d’un roseau parlant] 6,12

[non reconnaissance de Vénus] 6,13,3 nec me praeterit huius quoque facti auctor adulterinus

3e épreuve

[annonce] 6,13,3 iam… periclitabor an oppido forti animo singularique prudentia sis praedita

[Vénus donne un aperçu visuel du cadre] 6,14,4 uidesne insistentem…

[ordre et menaces] 6,13,5 indidem mihi de summi fontis penita scaturigine rorem rigentem hauritum ista… defer urnula… insuper ei grauiora comminata

[délai] 6,13,5 confestim

[réaction1 de Psyché] 6,14,1 at illa studiose gradum celerans montis extremum petit tumulum certe uel illic in<uentura> uitae pessimae finem.

[réaction2 de Psyché] 6,14,6 mutata in lapidem Psyche, quamuis praesenti corpore, sensibus tamen aberat

[un aigle accomplit la tâche] 6,15

[non reconnaissance de Vénus] 6,16,2 tu… magna uideris quaedam mihi… malefica

6,13,4 6,14,2-3
uidesne… celsissimae illi rupi montis ardui uerticem saxum immani magnitudine procerum et inaccessa salebritate [hapax chez Apulée] lubricum
fontis atri fuscae… undae e faucibus… fontes horridos euomebat
defluunt… proxumaeque conceptaculo uallis inclusae Stygias inrigant paludes et rauca Cocyti fluenta nutriunt qui statim… editi… delapsi… contecti… incidebant

4e épreuve

[ordre et menaces] 6,16,2-4 sic eam maiora atque peiora flagitia comminans… sume istam pyxidem… te derige… dicito

[délai] 6,16,4 haud immaturius redito, quia me necesse est indidem delitam theatrum deorum frequentare

[réaction de Psyché] 6,17,2 nec cunctata diutius pergit ad quampiam turrim praealtam, indidem sese datura praecipitem

[conseils d’une tour parlante] 6,17,3-19,7

[échec avant l’accomplissement de l’épreuve] 6,20,6-21,2

La formonsitas «crème de beauté»

Od. 18,192-194
κάλλεϊ μέν οἱ πρῶτα προσώπατα καλὰ κάθηρεν
ἀμβροσίῳ, οἵῳ περ ἐϋστέφανος Κυθέρεια
χρίεται, εὖτ’ ἂν ἴῃ Χαρίτων χορὸν ἱμερόεντα

La tour dans la comédie

Aristophane ran. 116-119 et 127-132
ΔΙ. — Καὶ σύ γε
μηδὲν ἔτι πρὸς ταῦτ’, ἀλλὰ φράζε τῶν ὁδῶν
ὅπῃ τάχιστ‘ ἀφιξόμεθ’ εἰς Ἅιδου κάτω·
καὶ μήτε θερμὴν μήτ’ ἄγαν ψυχρὰν φράσῃς.
[…]
ΗΡ. — Βούλει ταχεῖαν καὶ κατάντη σοι φράσω;
ΔΙ. — Νὴ τὸν Δί’, ὡς ὄντος γε μὴ βαδιστικοῦ.
ΗΡ. — Καθέρπυσόν νυν εἰς Κεραμεικόν.
ΔΙ. — Κᾆτα τί;
ΗΡ. — Ἀναβὰς ἐπὶ τὸν πύργον τὸν ὑψηλόν
ΔΙ. — Τί δρῶ;
ΗΡ. — ἀφιεμένην τὴν λαμπάδ’ ἐντεῦθεν θεῶ,
κἄπειτ’ ἐπειδὰν φῶσιν οἱ θεώμενοι
« εἷνται », τόθ’ εἷναι καὶ σὺ σαυτόν.

Psyché est-elle morte ?

(6,21,1.) nec quicquam ibi rerum nec formonsitas ulla, sed infernus somnus ac uere Stygius, qui
statim coperculo reuelatus inuadit eam
crassaque soporis nebula cunctis eius membris perfunditur
et in ipso uestigio ipsaque semita conlapsa<m> possidet.
(2.) et iacebat immobilis et nihil aliud quam dormiens cadauer.

Cf. Panayotakis S. (1997), « Insidiae Veneris: Lameness, Old Age and Deception in the Underworld (Apul. Met. 18-19) », Groningen Colloquia on the Novel 8, 23-40.

Amour se manifeste (met. 5,3-6)

La première nuit (met. 3-4)

(5,3,1) sensit Psyche diuinae prouidentiae beatitudinem, monitusque uocis informis [Groslot : uoces informes F] audiens et prius somno et mox lauacro fatigationem sui diluit, (2.) uisoque statim proximo semirotundo suggestu, propter instrumentum cenator<i>um [add. Beroaldus] rata refectui suo commodum libens accumbit. (3.) et ilico uini nectarei eduliumque uariorum fercula copiosa nullo seruiente sed tantum spiritu quodam impulsa subministrantur. (4.) nec quemquam tamen illa uidere poterat, sed uerba tantum audiebat excidentia et solas uoces famulas habebat. (5.) post opīmas dapes quidam introcessit et cantauit inuisus et alius citharam pulsauit, quae uidebatur nec ipsa. tunc modulatae multitudinis conferta uox aures eius affertur, ut, quamuis hominum nemo pareret, chorus tamen esse pateret. (5,4,1.) finitis uoluptatibus uespera suadente concedit Psyche cubitum. iamque prouecta nocte demens [marg. : clemens ς] quidam sonus aures eius accedit. (2.) tunc uirginitati suae pro tanta solitudine metuens et pauet et horrescit et quouis malo plus timet quod ignorat. (3.) iamque aderat ignobilis maritus et torum inscenderat et uxorem sibi Psychen fecerat et ante lucis exortum propere discesserat. (4.) statim uoces cubiculo praestolatae nouam nuptam interfectae uirginitatis curant. haec diutino tempore sic agebantur. (5.) atque ut est natura redditum, nouitas per assiduam consuetudinem delectationem ei commendarat et sonus uocis incertae solitudinis erat solacium. (6.) interea parentes eius indefesso luctu atque maerore consenescebant, latiusque porrecta fama sorores illae maiores cuncta cognorant propereque maestae atque lugubres deserto lare certatim ad parentum suorum conspectum adfatumque perrexerant.

Les automates d’Héphaïstos

Il. 18,417-420
… ὑπὸ δ’ ἀμφίπολοι ῥώοντο ἄνακτι [sc. Ἡφαίστῳ]
χρύσειαι ζωῇσι νεήνισιν εἰοικυῖαι.
τῇς ἐν μὲν νόος ἐστὶ μετὰ φρεσίν, ἐν δὲ καὶ αὐδὴ
καὶ σθένος, ἀθανάτων δὲ θεῶν ἄπο ἔργα ἴσασιν.

Il. 18,373-377
… τρίποδας γὰρ ἐείκοσι πάντας ἔτευχεν [sc. Ἥφαιστος]
ἑστάμεναι περὶ τοῖχον ἐϋσταθέος μεγάροιο,
χρύσεα δέ σφ’ ὑπὸ κύκλα ἑκάστῳ πυθμένι θῆκεν,
ὄφρά οἱ αὐτόματοι θεῖον δυσαίατ’ ἀγῶνα
ἠδ’ αὖτις πρὸς δῶμα νεοίατο θαῦμα ἰδέσθαι.

Le premier dialogue entre Pysché et Amour

(5,5,1.) ea nocte ad suam Psychen sic infit maritus – namque praeter oculos et manibus et auribus <e>ius nihil <non> [Watt] sentiebatur: (2.) “Psyche dulcissima et cara uxor, exitiabile tibi periculum minatur Fortuna saeuior, quod obseruandum pressiore cautela censeo. (3.) sorores iam tuae mortis opinione turbatae tuumque uestigium requirentes scopulum istum protinus aderunt, quarum si quas forte lamentationes acceperis, neque responde<a>s [φ2] immo nec prospicias omnino; ceterum mihi quidem grauissimum dolorem tibi uero summum creabis exitium”. (4.) annuit et ex arbitrio mariti se facturam spopondit, sed eo simul cum nocte dilapso diem totum lacrimis ac plangoribus misella consumit, (5.) se nunc maxime prorsus perisse iterans, quae beati carceris custodia septa et humanae conuersationis colloquio uiduata nec sororibus quidem suis de se maerentibus opem salutarem ferre ac ne uidere eas quidem omnino posse<t> [φ]. (6.) nec lauacro nec cibo nec ulla denique refectione recreata flens ubertim decessit ad somnum (5,6,1.) nec mora, cum paulo maturius lectum maritus accubans eamque etiam nunc lacrimantem complexus sic expostulat: (2.) “haecine mihi pollicebare, Psyche mea? quid iam de te tuus maritus expecto, quid spero? et perdia [Beroaldus : perfidia F] et pernox nec inter amplexus coniugales desinis cruciatum. (3.) age iam nunc ut uoles, et animo tuo damnosa poscenti pareto! tantum memineris meae seriae monitionis, cum coeperis sero paenitere”. (4.) tunc illa precibus et dum se morituram comminatur extorquet a marito cupitis adnuat, ut sorores uideat, luctus mulceat, ora conferat. (5.) sic ille nouae nuptae precibus ueniam tribuit et insuper quibuscumque uellet eas auri uel monilium donare, concessit, (6.) sed identidem monuit ac saepe terruit ne quando sororum pernicioso consilio suasa de forma mariti quaerat neue se sacrilega curiositate de tanto fortunarum suggestu pessum deiciat nec suum postea contingat amplexum. (7.) gratias egit marito iamque laetior animo: “sed prius – inquit – centies moriar quam tuo isto dulcissimo conubio caream. amo enim et efflictim te, quicumque es, diligo a<e>que [Gruter : atque F] ut meum spiritum, nec ipsi Cupidini comparo. (8.) sed istud etiam meis precibus, oro, largire et illi tuo famulo Zephyro praecipe simili uectura sorores hic mihi sistat”, (9.) et imprimens oscula suasoria et ingerens uerba mulcentia et inserens membra cogentia haec etiam blanditiis astruit: “mi mellite, mi marite, tuae Psychae dulcis anima”. (10.) ui ac potestate ueneri susu<r>rus [Weyman : ueneris usurus F] inuitus succubuit maritus et cuncta se facturum spopondit atque etiam luce proxumante de manibus uxoris euanuit.

L’ekphrasis du palais d’Amour (met. 5,1-2)

(5,1,1.) Psyche teneris et herbosis locis in ipso toro roscidi graminis suaue recubans, tanta mentis perturbatione sedata, dulce conquieuit. iamque sufficienti recreata somno placido resurgit animo. (2.) uidet lucum proceris et uastis arboribus consitum, uidet fontem uitreo latice perlucidum; medio luci meditullio prope fontis adlapsum domus regia est aedificata non humanis manibus sed diuinis artibus.

(3.) iam scies ab introitu primo dei cuiuspiam luculentum et amoenum uidere te diuersorium. nam summa laquearia citro et ebore curiose cauata subeunt aureae columnae, parietes omnes argenteo caelamine conteguntur bestiis et id genus pecudibus occurrentibus ob os introeuntium. (4.) mirus prorsum {magnae artis} homo immo semideus uel certe deus, qui magnae artis suptilitate tantum efferauit argentum. (5.) enimuero pauimenta ipsa lapide pretioso caesim deminuto in uaria picturae genera discriminantur: uehementer iterum ac saepius beatos illos qui super gemmas et monilia calcant! (6.) iam ceterae partes longe lateque dispositae domus sine pretio pretiosae totique parietes solidati massis aureis splendore proprio coruscant, ut diem suum sibi domus facia{n}t [del. ς : faciant F] licet sole nolente: sic cubicula sic porticus sic ipsae balneae [F2 : ualneae F : ualuae ς, aliquot edd.] fulgurant. (7.) nec setius opes ceterae maiestati domus respondent, ut equidem illud recte uideatur ad conuersationem humanam magno Ioui fabricatum caeleste palatium.

(5,2,1.) inuitata Psyche talium locorum oblectatione propius accessit et paulo fidentior intra limen sese facit, mox prolectante studio pulcherrimae uisionis rimatur [Fmarg, φ : miratur F] singula et altrinsecus aedium horrea sublimi fabrica perfecta magnisque congesta gazis conspicit. nec est quicquam quod ibi non est. (2.) sed praeter ceteram tantarum diuitiarum admirationem hoc erat praecipue mirificum, quod nullo uinculo, nullo claustro, nullo custode totius orbis t<h>ensaurus [tensaurus F : thesaurus φ] ille muniebatur.

(3.) haec ei summa cum uoluptate uisenti offert sese uox quaedam corporis sui nuda et: “quid – inquit – domina, tantis obstupescis opibus? tua sunt haec omnia. prohinc cubiculo te refer et lectulo lassitudinem refoue et ex arbitrio lauacrum pete. (4.) nos, quarum uoces accipis, tuae famulae sedulo tibi praeministrabimus nec corporis curatae tibi regales epulae morabuntur”.

Les décors des murs

https://pompeiiinpictures.com/pompeiiinpictures/R1/1%2006%2015%20p5_files/image009.jpg
Pompéi I 6,15 Casa della Caccia The Wilhelmina and Stanley A. Jashemski archive in the University of Maryland Library, Special Collections, Creative Commons Attribution-Non-Commercial License v.4 (https://pompeiiinpictures.com/).

Les modèles épiques

Homère et le palais d’Alcinoos

Od. 7,81-132
…αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
Ἀλκινόου πρὸς δώματ’ ἴε κλυτά· πολλὰ δέ οἱ κῆρ
ὥρμαιν’ ἱσταμένῳ, πρὶν χάλκεον οὐδὸν ἱκέσθαι.
ὥς τε γὰρ ἠελίου αἴγλη πέλεν ἠὲ σελήνης
δῶμα καθ’ ὑψερεφὲς μεγαλήτορος Ἀλκινόοιο.                                85
χάλκεοι μὲν γὰρ τοῖχοι ἐληλέδατ’ ἔνθα καὶ ἔνθα,
ἐς μυχὸν ἐξ οὐδοῦ, περὶ δὲ θριγκὸς κυάνοιο·
χρύσειαι δὲ θύραι πυκινὸν δόμον ἐντὸς ἔεργον·
ἀργύρεοι δὲ σταθμοὶ ἐν χαλκέῳ ἕστασαν οὐδῷ,
ἀργύρεον δ’ ἐφ’ ὑπερθύριον, χρυσέη δὲ κορώνη.                              90
χρύσειοι δ’ ἑκάτερθε καὶ ἀργύρεοι κύνες ἦσαν,
οὓς Ἥφαιστος ἔτευξεν ἰδυίῃσι πραπίδεσσι
δῶμα φυλασσέμεναι μεγαλήτορος Ἀλκινόοιο,
ἀθανάτους ὄντας καὶ ἀγήρως ἤματα πάντα.
ἐν δὲ θρόνοι περὶ τοῖχον ἐρηρέδατ’ ἔνθα καὶ ἔνθα                            95
ἐς μυχὸν ἐξ οὐδοῖο διαμπερές, ἔνθ’ ἐνὶ πέπλοι
λεπτοὶ ἐΰννητοι βεβλήατο, ἔργα γυναικῶν.
ἔνθα δὲ Φαιήκων ἡγήτορες ἑδριόωντο
πίνοντες καὶ ἔδοντες· ἐπηετανὸν γὰρ ἔχεσκον.
χρύσειοι δ’ ἄρα κοῦροι ἐϋδμήτων ἐπὶ βωμῶν                                   100
ἕστασαν αἰθομένας δαΐδας μετὰ χερσὶν ἔχοντες,
φαίνοντες νύκτας κατὰ δώματα δαιτυμόνεσσι.
πεντήκοντα δέ οἱ δμῳαὶ κατὰ δῶμα γυναῖκες
[…]
ἔκτοσθεν δ’ αὐλῆς μέγας ὄρχατος ἄγχι θυράων
τετράγυος· περὶ δ’ ἕρκος ἐλήλαται ἀμφοτέρωθεν.
ἔνθα δὲ δένδρεα μακρὰ πεφύκασι τηλεθάοντα,
ὄγχναι καὶ ῥοιαὶ καὶ μηλέαι ἀγλαόκαρποι                                        115
συκέαι τε γλυκεραὶ καὶ ἐλαῖαι τηλεθόωσαι.
τάων οὔ ποτε καρπὸς ἀπόλλυται οὐδ’ ἀπολείπει
χείματος οὐδὲ θέρευς, ἐπετήσιος· ἀλλὰ μάλ’ αἰεὶ
ζεφυρίη πνείουσα τὰ μὲν φύει, ἄλλα δὲ πέσσει.
ὄγχνη ἐπ’ ὄγχνῃ γηράσκει, μῆλον δ’ ἐπὶ μήλῳ,                                 120
αὐτὰρ ἐπὶ σταφυλῇ σταφυλή, σῦκον δ’ ἐπὶ σύκῳ.
ἔνθα δέ οἱ πολύκαρπος ἀλῳὴ ἐρρίζωται,
τῆς ἕτερον μέν θ’ εἱλόπεδον λευρῷ ἐνὶ χώρῳ
τέρσεται ἠελίῳ, ἑτέρας δ’ ἄρα τε τρυγόωσιν,
ἄλλας δὲ τραπέουσι· πάροιθε δέ τ’ ὄμφακές εἰσιν                            125
ἄνθος ἀφιεῖσαι, ἕτεραι δ’ ὑποπερκάζουσιν.
ἔνθα δὲ κοσμηταὶ πρασιαὶ παρὰ νείατον ὄρχον
παντοῖαι πεφύασιν, ἐπηετανὸν γανόωσαι.
ἐν δὲ δύω κρῆναι ἡ μέν τ’ ἀνὰ κῆπον ἅπαντα
σκίδναται, ἡ δ’ ἑτέρωθεν ὑπ’ αὐλῆς οὐδὸν ἵησι                       130
πρὸς δόμον ὑψηλόν, ὅθεν ὑδρεύοντο πολῖται.
τοῖ’ ἄρ’ ἐν Ἀλκινόοιο θεῶν ἔσαν ἀγλαὰ δῶρα.  

  • 84 : cf. Apulée 5,1,6 parietes … splendore proprio coruscant, ut diem suum sibi domus facia{n}t licet sole nolente
  • 85 : cf. Apulée 5,1,3 summa laquearia
  • 86 : cf. Apulée 5,1,6 totique parietes solidati massis aureis
  • 91-94 : cf. Apulée 5,1,3 parietes omnes argenteo caelamine conteguntur bestiis et id genus pecudibus occurrentibus ob os introeuntium
  • 114 : cf. Apulée 5,1,2 uidet lucum proceris et uastis arboribus consitum
  • 129-131 : cf. Apulée 5,1,2 uidet fontem

Ovide et le palais du Soleil

Ovide met. 2,1-18
regia Solis erat sublimibus alta columnis,
clara micante auro flammasque imitante pyropo,
cuius ebur nitidum fastigia summa tegebat,
argenti bifores radiabant lumine ualuae.
materiam superabat opus: nam Mulciber illic                              5
aequora caelarat medias cingentia terras
terrarumque orbem caelumque, quod imminet orbi.
caeruleos habet unda deos, Tritona canorum
Proteaque ambiguum ballaenarumque prementem
Aegaeona suis inmania terga lacertis                                           10
Doridaque et natas, quarum pars nare uidetur,
pars in mole sedens uiridis siccare capillos,
pisce uehi quaedam: facies non omnibus una,
non diuersa tamen, qualem decet esse sororum.
terra uiros urbesque gerit siluasque ferasque                              15
fluminaque et nymphas et cetera numina ruris.
haec super inposita est caeli fulgentis imago,
signaque sex foribus dextris totidemque sinistris.

  • 1 : cf. Apulée 5,1,3 summa laquearia
  • 2 : cf. Apulée 5,1,6 totique parietes solidati massis aureis
  • 3 : cf. Apulée 5,1,3 laquearia citro et ebore… subeunt aureae columnae
  • 4 : cf. Apulée 5,1,6 porticus sic ipsae balneae [F2 : ualneae F : ualuae ς2, aliquot edd.] fulgurant
  • 15 : cf. Apulée met. 5,1,3-4 argenteo caelamine… efferauit argentum

Stace et le palais de Mars

Stace Theb. 7,40-63
hic steriles delubra notat [sc. Mercurius] Mauortia siluas
(horrescitque tuens), ubi mille furoribus illi
cingitur auerso domus inmansueta sub Haemo.
ferrea compago laterum, ferro arta teruntur
limina, ferratis incumbunt tecta columnis.
laeditur aduersum Phoebi iubar, ipsaque sedem                          45
lux timet, et durus contristat sidera fulgor.
digna loco statio: primis salit Impetus amens
e foribus caecumque Nefas Iraeque rubentes
exanguesque Metus, occultisque ensibus astant
insidiae geminumque tenens Discordia ferrum.                           50
innumeris strepit aula Minis, tristissima Virtus
stat medio, laetusque Furor uultuque cruento
Mors armata sedet; bellorum solus in aris
sanguis et incensis qui raptus ab urbibus ignis. 
terrarum exuuiae circum et fastigia templi                                   55
captae insignibant gentes: caelataque ferro
fragmina portarum bellatricesque carinae
et uacui currus protritaque curribus ora,
paene etiam gemitus: adeo uis omnis et omne
uulnus. ubique ipsum, sed non usquam ore remisso                    60
cernere erat: talem diuina Mulciber arte
ediderat; nondum radiis monstratus adulter
foeda catenato luerat conubia lecto.

  • 44 : cf. Apulée 5,1,3 summa laquearia… subeunt aureae columnae
  • 61: cf. Apulée 5,1,2 diuinis artibus

Lucain et le palais de Cléôpatre

Lucain 10,111-126
ipse locus templi, quod uix corruptior aetas
extruat, instar erat, laqueataque tecta ferebant 
diuitias crassumque trabes absconderat aurum.
nec summis crustata domus sectisque nitebat
marmoribus, stabatque sibi non segnis achates                            115
purpureusque lapis, totaque effusus in aula
calcabatur onyx; hebenus Mareotica uastos
non operit postes sed stat pro robore uili,
auxilium non forma domus. ebur atria uestit,
et suffecta manu foribus testudinis Indae                                     120
terga sedent, crebro maculas distincta zmaragdo.
fulget gemma toris, et iaspide fulua supellex
strata micant, Tyrio cuius pars maxima fuco
cocta diu uirus non uno duxit aeno,
pars auro plumata nitet, pars ignea cocco,                                   125
ut mos est Phariis miscendi licia telis.  

  • 112 : cf. Apulée 5,1,3 laquearia
  • 113 : cf. Apulée 5,1,3 aureae columnae
  • 116-117 : cf. Apulée 5,1,5 pauimenta ipsa lapide pretioso caesim deminuto… calcant
  • 119 : cf. Apulée 5,1,3 summa laquearia… ebore curiose cauata

Apulée et le palais de Xerxès 

Apulée mund. 26
Cambyses et Xerxes, et Darius potentissimi reges fuerunt; horum praepotentiam, quam ex opibus collegerant, lenocinium uitae effecerat celsiorem, cum eorum alter, apud Susam et Ecbatanas ut in fano quodam sacratus, nulli temere notitiam oris sui panderet, sed <esset> circumsaeptus admirabili regia, cuius tecta fulgerent eboris niue, argenti luce, flammis ex auro uel electri claritate. Limina uero alia prae aliis erant; interiores fores exteriores ianuae muniebant portaeque ferratae et muri adamantina firmitate. ante fores uiri fortes stipatoresque regalium laterum tutela peruigili custodiam per uices sortium sustinebant.

Cf. Murgatroyd, P. (1997), « Apuleian Ecphrasis: Cupid’s Palace at Met. 5,1-5,2 », Hermes 125, 257-366.

L’incipit et le culte de la beauté de Psyché (met. 4,28-29)

(28.1.) erant in quadam ciuitate rex et regina. hi tres
numero filias forma conspicuas habuere, sed maiores quidem natu, quamuis gratissima specie, idonee tamen celebrari posse laudibus humanis credebantur, (2.) at uero puellae iunioris tam praecipua tam praeclara pulchritudo nec exprimi ac ne sufficienter quidem laudari sermonis humani penuria poterat. (3.) multi denique ciuium et aduenae copiosi, quos eximii spectaculi rumor studiosa celebritate congregabat, inaccessae formonsitatis admiratione stupidi et admouentes oribus suis dexteram primore digito in erectum pollicem residente ut ipsam prorsus deam Venerem <uenerabantur> religiosis adorationibus. (4.) iamque proximas ciuitates et attiguas regiones fama peruaserat deam quam caerulum profundum pelagi peperit et ros spumantium fluctuum educauit iam numinis sui passim tributa uenia in mediis conuersari populi coetibus, uel certe rursum nouo caelestium stillarum germine non maria sed terras Venerem aliam uirginali flore praeditam pullulasse. (29.1.) sic immensum procedit in dies opinio, sic insulas iam proxumas et terrae plusculum prouinciasque plurimas fama porrecta peruagatur. (2.) iam multi mortalium longis itineribus atque altissimis maris meatibus ad saeculi specimen gloriosum confluebant. (3.) Paphon nemo Cnidon nemo ac ne ipsa quidem Cythera ad conspectum deae Veneris nauigabant; sacra differuntur, templa deformantur, puluinaria proteruntur, caerimoniae negleguntur; incoronata simulacra et arae uiduae frigido cinere foedatae. (4.) puellae supplicatur et in humanis uultibus deae tantae numina placantur, et in matutino progressu uirginis uictimis et epulis Veneris absentis nomen propitiatur, iamque per plateas commeantem populi frequentes floribus sertis et solutis adprecantur.
4,28,3 primore digito in erectum pollicem residente : cf. Quintilien inst. 11,3,103 digitos cum summi coierunt ad os referre cur quibusdam displicuerit nescio: nam id et leniter admirantes et interim subita indignatione uelut pauescentes et deprecantes facimus.

Les modèles littéraires : le roman grec

Chariton 1,1,1-6 Ἑρμοκράτης ὁ Συρακοσίων στρατηγός, οὗτος ὁ νικήσας Ἀθηναίους, εἶχε θυγατέρα Καλλιρόην τοὔνομα, θαυμαστόν τι χρῆμα παρθένου καὶ ἄγαλμα τῆς ὅλης Σικελίας [cf. saeculi specimen gloriosum] . (2.) ἦν γὰρ τὸ κάλλος οὐκ ἀνθρώπινον ἀλλὰ θεῖον [cf. sermonis humani penuria], οὐδὲ Νηρηΐδος ἢ Νύμφης τῶν ὀρειῶν ἀλλ᾿ αὐτῆς Ἀφροδίτης παρθένου [cf. ut ipsam prorsus deam Venerem]. φήμη δὲ τοῦ παραδόξου θεάματος [cf. exmii spectaculi rumor… fama… opinio] πανταχοῦ διέτρεχε καὶ μνηστῆρες κατέρρεον [cf. congregabat] εἰς Συρακούσας, δυνάσται τε καὶ παῖδες τυράννων, οὐκ ἐκ Σικελίας μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐξ Ἰταλίας καὶ ἠπείρου καὶ ἐθνῶν τῶν ἐν ἠπείρῳ. (3.) ὁ δὲ Ἔρως ζεῦγος ἴδιον ἠθέλησε συμπλέξαι. Χαιρέας γάρ τις ἦν μειράκιον εὔμορφον, πάντων ὑπερέχον, οἷον Ἀχιλλέα καὶ Νιρέα καὶ Ἱππόλυτον καὶ Ἀλκιβιάδην πλάσται τε καὶ γραφεῖς ἀποδεικνύουσι, πατρὸς Ἀρίστωνος τὰ δεύτερα ἐν Συρακούσαις μετὰ Ἑρμοκράτην φερομένου. καί τις ἦν ἐν αὐτοῖς πολιτικὸς φθόνος ὥστε θᾶττον ἂν πᾶσιν ἢ ἀλλήλοις ἐκήδευσαν. (4.) φιλόνεικος δέ ἐστιν ὁ Ἔρως καὶ χαίρει τοῖς παραδόξοις κατορθώμασιν· ἐζήτησε δὲ τοιόνδε τὸν καιρόν. Ἀφροδίτης ἑορτὴ δημοτελὴς <ἦν>, καὶ πᾶσαι σχεδὸν αἱ γυναῖκες ἀπῆλθον εἰς τὸν νεών. (5.) τέως δὲ μὴ προϊοῦσαν τὴν Καλλιρόην προήγαγεν ἡ μήτηρ, <Ἔρωτος> κελεύσαντος προσκυνῆσαι τὴν θεόν. τότε δὲ Χαιρέας ἀπὸ τῶν γυμνασίων ἐβάδιζεν οἴκαδε στίλβων ὥσπερ ἀστήρ· ἐπήνθει γὰρ αὐτοῦ τῷ λαμπρῷ τοῦ προσώπου τὸ ἐρύθημα τῆς παλαίστρας ὥσπερ ἀργύρῳ χρυσός. (6.) ἐκ τύχης οὖν περί τινα καμπὴν στενοτέραν συναντῶντες περιέπεσον ἀλλήλοις, τοῦ θεοῦ πολιτευσαμένου τήνδε τὴν συνοδίαν ἵνα ἑκάτερος τῷ ἑτέρῳ ὀφθῇ. ταχέως οὖν πάθος ἐρωτικὸν ἀντέδωκαν ἀλλήλοις . . . . . . . τοῦ κάλλους τῇ εὐγενείᾳ συνελθόντος.
[…] ὁ μὲν οὖν Χαιρέας προσδραμὼν αὐτὴν κατεφίλει, Καλλιρόη δὲ γνωρίσασα τὸν ἐρώμενον, ὥσπερ τι λύχνου φῶς ἤδη σβεννύμενον ἐπιχυθέντος ἐλαίου πάλιν ἀνέλαμψε καὶ μείζων ἐγένετο καὶ κρείττων. (16.) ἐπεὶ δὲ προῆλθεν εἰς τὸ δημόσιον, θάμβος ὅλον τὸ πλῆθος κατέλαβεν [cf. admiratione stupidi], ὥσπερ Ἀρτέμιδος ἐν ἐρημίᾳ κυνηγέταις ἐπιστάσης· πολλοὶ δὲ τῶν παρόντων καὶ προσεκύνησαν [cf. religiosis adorationibus]. πάντες δὲ Καλλιρόην μὲν ἐθαύμαζον, Χαιρέαν δὲ ἐμακάριζον. τοιοῦτον ὑμνοῦσι ποιηταὶ τὸν Θέτιδος γάμον ἐν Πηλίῳ γεγονέναι.

Chariton 1,14,1 ὡς δὲ πλησίον ἐγένετο τῆς ἐπαύλεως, ὁ Θήρων ἐστρατήγησέ τι τοιοῦτον. ἀποκαλύψας τὴν Καλλιρόην καὶ λύσας αὐτῆς τὴν κόμην, διανοίξας τὴν θύραν, πρώτην ἐκέλευσεν εἰσελθεῖν. ὁ δὲ Λεωνᾶς καὶ πάντες οἱ ἔνδον ἐπιστάσης αἰφνίδιον κατεπλάγησαν, οἷα δὴ δοκοῦντες θεὰν ἑωρακέναι [cf. admiratione stupidi]· καὶ γὰρ ἦν τις λόγος ἐν τοῖς ἀγροῖς [cf. iamque proximas ciuitates et attiguas regiones fama peruaserat… insulas iam proxumas et terrae plusculum prouinciasque plurimas fama porrecta peruagatur] Ἀφροδίτην ἐπιφαίνεσθαι [cf. deam… Venerem aliam].

Pétrone 111,2 matrona quaedam Ephesi tam notae erat pudicitiae, ut uicinarum quoque gentium feminas ad spectaculum sui euocaret.

La beauté des protagonistes : le modèle homérique

  • Il. 3,156-158 
    οὐ νέμεσις Τρῶας καὶ ἐϋκνήμιδας Ἀχαιοὺς
    τοιῇδ’ ἀμφὶ γυναικὶ πολὺν χρόνον ἄλγεα πάσχειν·
    αἰνῶς ἀθανάτῃσι θεῇς εἰς ὦπα ἔοικεν.
  • Od. 6,149-169
    γουνοῦμαί σε, ἄνασσα· θεός νύ τις ἦ βροτός ἐσσι;
    εἰ μέν τις θεός ἐσσι, τοὶ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσιν,
    Ἀρτέμιδί σε ἐγώ γε, Διὸς κούρῃ μεγάλοιο,
    εἶδός τε μέγεθός τε φυήν τ’ ἄγχιστα ἐΐσκω·
    […]
    οὐ γάρ πω τοιοῦτον ἴδον βροτὸν ὀφθαλμοῖσιν,
    οὔτ’ ἄνδρ’ οὔτε γυναῖκα· σέβας μ’ ἔχει εἰσορόωντα.
    […]
    ὡς σέ, γύναι, ἄγαμαί τε τέθηπά τε, δείδια δ’ αἰνῶς
    γούνων ἅψασθαι.
Cf. Fehling D. (1977), « Er war einmal… », in : Id., Amor und Psyche. Die Schöpfung des Apuleius und ihre Einwirkung auf das Märchen, eine Kritik der romantischen Märchentheorie, Mainz, 79-88.

Chapitre 5 : Hercule comique et le dialogue homérisant

(1.) quae in terris postea sint acta superuacuum est referre. scitis enim optime, nec periculum est ne excidant quae memoriae gaudium publicum impresserit: nemo felicitatis suae obliuiscitur. In caelo quae acta sint audite: fides penes auctorem erit. (2.) nuntiatur Ioui uenisse quendam bonae staturae, bene canum; nescio quid illum minari, assidue enim caput mouere; pedem dextrum trahere. quaesisse se cuius nationis esset: respondisse nescio quid perturbato sono et uoce confusa; non intellegere se linguam eius: nec Graecum esse nec Romanum nec ullius gentis notae. (3.) tum Iuppiter Herculem, qui totum orbem terrarum pererrauerat et nosse uidebatur omnes nationes, iubet ire et explorare quorum hominum esset. tum Hercules primo aspectu sane perturbatus est, ut qui etiam non omnia monstra timuerit. ut uidit noui generis faciem, insolitum incessum, uocem nullius terrestris animalis sed qualis esse marinis beluis solet, raucam et implicatam, putauit sibi tertium decimum laborem uenisse. (4.) diligentius intuenti uisus est quasi homo. accessit itaque et quod facillimum fuit Graeculo, ait:

τίς πόθεν εἰς ἀνδρῶν, ποίη [πόθι τοι codd. Od.] πόλις ἠδὲ τοκῆες; [Od. 1,170…].

Claudius gaudet esse illic philologos homines: sperat futurum aliquem historiis suis locum. Itaque et ipse Homerico uersu Caesarem se esse significans ait:

Ἰλιόθεν με φέρων ἄνεμος Κικόνεσσι πέλασσεν [Od. 9,39].

erat autem sequens uersus uerior, aeque Homericus:

 ἔνθα δ’ ἐγὼ πόλιν ἔπραθον, ὤλεσα δ’ αὐτούς [Od. 9,40].

La présence d’Homère dans la diatribe et la satire ménippée

Lucien Pisc. 3

[ΠΛΑΤΩΝ] ἄραρεν· οὐκ ἂν ἀφεθείης ἔτι. ὁρᾷς δὲ δὴ καὶ τὸν Ὅμηρον ἅ φησιν,

ὡς οὐκ ἔστι λέουσι καὶ ἀνδράσιν ὅρκια πιστά [Il. 22,262].

[ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ] καὶ μὴν καθ’ Ὅμηρον ὑμᾶς καὶ αὐτὸς ἱκετεύσω· αἰδέσεσθε γὰρ ἴσως τὰ ἔπη καὶ οὐ παρόψεσθε ῥαψῳδήσαντά με·

ζωγρεῖτ’ οὐ κακὸν ἄνδρα καὶ ἄξια δέχθε ἄποινα,
χαλκόν τε χρυσόν τε, τὰ δὴ φιλέουσι σοφοί περ [Il. 6,46. 48; 20,65].

[ΠΛΑΤΩΝ] ἀλλ’ οὐδὲ ἡμεῖς ἀπορήσομεν πρὸς σὲ Ὁμηρικῆς ἀντιλογίας. ἄκουε γοῦν·

μὴ δή μοι φύξιν γε, κακηγόρε, βάλλεο θυμῷ
χρυσόν περ λέξας, ἐπεὶ ἵκεο χεῖρας ἐς ἀμάς [Il. 10,447-448].

[ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ] οἴμοι τῶν κακῶν. ὁ μὲν Ὅμηρος ἡμῖν ἄπρακτος, ἡ μεγίστη ἐλπίς. ἐπὶ τὸν Εὐριπίδην δή μοι καταφευκτέον· τάχα γὰρ ἂν ἐκεῖνος σώσειέ με.

μὴ κτεῖνε· τὸν ἱκέτην γὰρ οὐ θέμις κτανεῖν [Euripide frg. 937 Kannicht].

[ΠΛΑΤΩΝ] τί δέ; οὐχὶ κἀκεῖνα Εὐριπίδου ἐστίν,

οὐ δεινὰ πάσχειν δεινὰ τοὺς εἰργασμένους; [Euripide Or. 413]

[ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ] νῦν οὖν ἕκατι ῥημάτων κτενεῖτέ με; [Euripide frg. 938 Kannicht]

[ΠΛΑΤΩΝ] νὴ Δία· φησὶ γοῦν ἐκεῖνος αὐτός,

ἀχαλίνων στομάτων
ἀνόμου τ’ ἀφροσύνας
τὸ τέλος δυστυχία [Euripide Bacch. 386-388].

Lucien Symp. 12

ἅμα οὖν ταῦτα ὁ Κλεόδημος εἰρήκει καὶ ἐπεισέπαισεν ὁ Κυνικὸς Ἀλκιδάμας ἄκλητος, ἐκεῖνο τὸ κοινὸν ἐπιχαριεντισάμενος, “τὸν Μενέλαον αὐτόματον ἥκοντα” [Il. 2,408]. τοῖς μὲν οὖν πολλοῖς ἀναίσχυντα ἐδόκει πεποιηκέναι καὶ ὑπέκρουον τὰ προχειρότατα, ὁ μὲν τὸ “Ἀφραίνεις Μενέλαε” [Il. 7,109], ὁ δ’

άλλ’ οὐκ Ἀτρεΐδῃ Ἀγαμέμνονι ἥνδανε θυμῷ [Il. 1,24],

καὶ <ἄλλοι> ἄλλα πρὸς τὸν καιρὸν εὔστοχα καὶ χαρίεντα ὑποτονθορύζοντες· ἐς μέντοι τὸ φανερὸν οὐδεὶς ἐτόλμα λέγειν· ἐδεδοίκεσαν γὰρ τὸν Ἀλκιδάμαντα, “βοὴν ἀγαθὸν” [cf. Il. 2,408] ἀτεχνῶς ὄντα καὶ κρακτικώτατον κυνῶν ἁπάντων, παρ’ ὃ καὶ ἀμείνων ἐδόκει καὶ φοβερώτατος ἦν ἅπασιν.

Bion de Borysthène frg. 1a Kindstrand ap. Diog. Laert. 4,46-47

Βίων τὸ μὲν γένος ἦν Βορυσθενίτης, ὧντινων δὲ γονέων καὶ ἀφ’ οἵων πραγμάτων ἧξεν ἐπὶ φιλοσοφίαν, αὐτὸς Ἀντιγόνῳ διασαφεῖ. ἐρομένου γὰρ αὐτὸν

τίς πόθεν εἰς ἀνδρῶν; πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες; [Od. 1,170…]

αἰσθόμενος ὅτι προδιαβέβληται, φησὶ πρὸς αὐτόν· “ἐμοὶ ὁ πατὴρ μὲν ἦν ἀπελεύθερος, τῷ ἀγκῶνι ἀπομυσσόμενος – διεδήλου δὲ τὸν ταριχέμπορον – γένος Βορυσθενίτης, ἔχων οὐ πρόσωπον, ἀλλὰ συγγραφὴν ἐπὶ τοῦ προσώπου, τῆς τοῦ δεσπότου πικρίας σύμβολον· μήτηρ δὲ οἵαν ὁ τοιοῦτος ἂν γήμαι, ἀπ’ οἰκήματος. ἔπειτα ὁ πατὴρ παρατελωνησάμενός τι πανοίκιος ἐπράθη μεθ’ ἡμῶν. καί με ἀγοράζει τις ῥήτωρ νεώτερον ὄντα καὶ εὔχαριν· (47.) ὃς καὶ ἀποθνήσκων κατέλιπέ μοι πάντα. κἀγὼ κατακαύσας αὐτοῦ τὰ συγγράμματα καὶ πάντα συγξύσας Ἀθήναζε ἦλθον καὶ ἐφιλοσόφησα.

ταύτης τοι γενεῆς τε καὶ αἵματος εὔχομαι εἶναι [Il. 6,211].

Lucien Icar. 23

ὁ δὲ Ζεὺς μάλα φοβερῶς, δριμύ τε καὶ τιτανῶδες εἰς ἐμὲ ἀπιδών, φησί

τίς πόθεν εἶς ἀνδρῶν, πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες; [Od. 1,170]

ἐγὼ δὲ ὡς τοῦτ’ ἤκουσα, μικροῦ μὲν ἐξέθανον ὑπὸ τοῦ δέους, εἱστήκειν δὲ ὅμως ἀχανὴς καὶ ὑπὸ τῆς μεγαλοφωνίας ἐμβεβροντημένος. χρόνῳ δ’ ἐμαυτὸν ἀναλαβὼν ἅπαντα διηγούμην σαφῶς ἄνωθεν ἀρξάμενος.

Aulu-Gelle 1,2,7-12

lecta igitur sunt ex libro, qui prolatus est, ea, quae addidi; quibus uerbis Epictetus seuere simul et festiuiter seiunxit atque diuisit a uero atque sincero Stoico, qui esset procul dubio ἀκώλυτος, ἀνανάγκαστος, ἀπαραπόδιστος, ἐλεύθερος, εὐπορῶν, εὐδαιμονῶν, uolgus aliud nebulonum hominum, qui se Stoicos nuncuparent atraque uerborum et argutiarum fuligine ob oculos audientium iacta sanctissimae disciplinae nomen ementirentur:
(8.) — εἰπέ μοι περὶ ἀγαθῶν καὶ κακῶν. — ἄκουε.

Ἰλιόθεν με φέρων ἄνεμος Κικόνεσσι πέλασσεν [Od. 9,39].

(9.) τῶν ὄντων τὰ μέν ἐστιν ἀγαθά, τὰ δὲ κακά, τὰ δὲ ἀδιάφορα. ἀγαθὰ μὲν οὖν ἀρεταὶ καὶ τὰ μετέχοντα αὐτῶν, κακὰ δὲ κακία καὶ τὰ μετέχοντα κακίας, ἀδιάφορα δὲ τὰ μεταξὺ τούτων, πλοῦτος, ὑγεία, ζωή, θάνατος, ἡδονή, πόνος. (10.) — πόθεν οἶδας; — Ἑλλάνικος λέγει ἐν τοῖς Αἰγυπτιακοῖς. τί γὰρ διαφέρει τοῦτο εἰπεῖν, ἢ ὅτι Διογένης ἐν τῇ ἠθικῇ ἢ Χρύσιππος ἢ Κλεάνθης; (11.) — βεβασάνικας οὖν <τι> αὐτῶν καὶ δόγμα σαυτοῦ πεποίησαι; δείκνυε, πῶς εἴωθας ἐν πλοίῳ χειμάζεσθαι· μέμνησαι ταύτης τῆς διαιρέσεως, ὅταν ψοφήσῃ τὸ ἱστίον καὶ ἀνακραυγάσῃς; ἄν σοί τις κακόσχολός πως παραστὰς εἴπῃ· “λέγε μοι, τοὺς θεούς σοι, ἃ πρῴην ἔλεγες, μή τι κακία ἐστὶν τὸ ναυαγῆσαι, μή τι κακίας μετέχον;” οὐκ ἄρα ξύλον ἐνσείσεις αὐτῷ; “τί ἡμῖν καὶ σοί, ἄνθρωπε; ἀπολλύμεθα, καὶ σὺ ἐλθὼν παίζεις.” (12.) ἐὰν δέ σε ὁ Καῖσαρ μεταπέμψηται κατηγορούμενον * * * [Épictète diss. 2,19,12-17].

Épictète diss. 3,22,92

πάλιν Ἀλεξάνδρῳ ἐπιστάντι αὐτῷ [sc. Διογένῃ] κοιμωμένῳ καὶ εἰπόντι

οὐ χρὴ παννύχιον εὕδειν βουληφόρον ἄνδρα [Il. 2,24]

ἔνυπνος ἔτι ὢν ἀπήντησεν

ᾧ λαοί τ’ ἐπιτετράφαται καὶ τόσσα μέμηλεν [Il. 2,25].