Mamurra et sa famille entre Formies et Rome
Horace sat. 1,5,37-38
in Mamurrarum lassi deinde urbe manemus,
Murena praebente domum, Capitone culinam.
Porphyrion ad loc. p. 215,31-216,1 Meyer : Formias urbem significat. hic namque fuit familia Mamurrarum honesto loco nata.
Ps. Acron ad loc. p 67,14-17 Keller : in Formias ciuitatem, quia Mamurrae quidam fratres dicebantur senatores, qui maximam partem Formianae ciuitatis possidebant; ideo dicebatur Mamurrana ciuitas.
NSA 1908, 392 = AE 1909, 63 (Formies, Ire moitié Ier p. C.)
Aufilliae P(ubli) | Mamurrae
CIL viii 18913 = ILAlg 2,2,4712 = LBIRNA 365 (Thibilis, Numidie)
M(arcus) Vitruuius | Mamurra | arcus | s(ua) p(ecunia) f(ecit)
Pline nat. 36,48 primum Romae parietes crusta marmoris operuisse totos domus suae in Caelio monte Cornelius Nepos [frg. 33 Marshall (ex exemplis ?)] tradit Mamurram, Formiis natum equitem Romanum, praefectum fabrum C. Caesaris in Gallia, ne quid indignitati desit, tali auctore inuenta re. hic namque est Mamurra Catulli Veroniensis carminibus proscissus, quem, ut res est, domus ipsius clarius quam Catullus [29,3-4] dixit habere quidquid habuisset Comata Gallia. namque adicit idem Nepos primum totis aedibus nullam nisi e marmore columnam habuisse et omnes solidas e Carystio aut Luniensi.
Cicéron Att. 7,7,6 (Formies, 19/12/50) quid ergo ? exercitum retinentis cum legis dies transierit rationem haberi placet ? mihi uero ne absentis quidem ; sed cum id datum est, illud una datum est. annorum autem decem imperium et ita latum <placet> ? placet igitur etiam me expulsum et agrum Campanum perisse et adoptatum patricium a plebeio, Gaditanum a Mytilenaeo, et Labieni diuitiae et Mamurrae placent et Balbi horti et Tusculanum. sed horum omnium fons unus est. imbecillo resistendum fuit, et id erat facile ; nunc legiones XI, equitatus tantus quantum uolet, Transpadani, plebes urbana, tot tribuni pl., tam perdita iuuentus, tanta auctoritate dux, tanta audacia. cum hoc aut depugnandum est aut habenda e lege ratio.
Cicéron Att. 13,52,1 (Pouzzoles, 19/12/45) o hospitem mihi tam grauem ἀμεταμέλητον ! fuit enim periucunde. […] ille tertiis Saturnalibus apud Philippum ad h. vii, nec quemquam admisit ; rationes, opinor, cum Balbo. inde ambulauit in litore. post h. viii in balneum. tum audiuit de Mamurra, uultum non mutauit. unctus est, accubuit.
Catulle 29
quis hoc potest uidere, quis potest pati,
nisi impudicus et uorax et aleo,
Mamurram habere quod comata Gallia
habebat ante et ultima Britannia ?
cinaede Romule, haec uidebis et feres ? 5
et ille nunc superbus et superfluens
perambulabit omnium cubilia,
ut albulus columbus aut Adoneus?
cinaede Romule, haec uidebis et feres?
es impudicus et uorax et aleo. 10
eone nomine, imperator unice,
fuisti in ultima occidentis insula,
ut ista uestra diffututa mentula
ducenties comesset aut trecenties ?
quid est alid sinistra liberalitas ? 15
parum expatrauit an parum helluatus est ?
paterna prima lancinata sunt bona,
secunda praeda Pontica, inde tertia
Hibera, quam scit amnis aurifer Tagus.
nunc Galliae timetur et Britanniae. 20
quid hunc malum fouetis? aut quid hic potest
nisi uncta deuorare patrimonia?
eone nomine †urbis opulentissime†
socer generque, perdidistis omnia?
Pour l'apparat critique, cf. Dániel Kiss, Catullus Online
2. impudicus et uorax et aleo cf. Naevius com. 118 Ribbeck pessimorum pessime, audax, ganeo lustro aleo!
3. comata Gallia cf. Cicéron Phil. 8,27 Galliam, inquit, togatam remitto, comatam postulo.
8. albulus columbus cf. Alexis frg. 214 Kock = 217 Kassel & Austin λευκὸς Ἀφροδίτης εἰμὶ γὰρ περιστερός.
8. Adoneus cf. Plaute Men. 144 ubi aquila Catameitum raperet aut ubi Venus Adoneum ?
11. imperator unice cf. Cicéron Lig. 7 apud quem igitur hoc dico? nempe apud eum qui, cum hoc sciret, tamen me, ante quam uidit, rei publicae reddidit; qui ad me ex Aegypto litteras misit ut essem idem qui fuissem; qui me, cum ipse imperator in toto imperio populi Romani unus esset, esse alterum passus est.
16. expatrauit cf. schol. à Perse 1,18 : patratio est rei uenereae perfectio uel consummatio.
16. helluatus est cf. Gloss. 6,516 s.v. helluor : ἀσωτεύομαι ; s.v. helluantes : auide comedentes ; Paul-Diacre chez Festus p. 88,15 Lindsay : heluo dictus [est] immoderate bona sua consumens.
24. perdidistis omnia cf. Cicéron Att. 1,16,5 (Rome, début juillet 61) ita fortes tamen fuerunt ut summo proposito periculo uel perire maluerint quam perdere omnia ; 2,21,1 (Rome, post 25/07/59) iracundiam atque intemperantiam illorum [sc. Caesaris et Pompeii] sumus experti qui Catoni irati omnia perdiderunt ; 14,1,1 (maison de Matius, 7/04/44) quid quaeris ? perisse omnia aiebat.
La datation du carmen 29
- première expédition en Bretagne (été 55) : Suétone 47 Britanniam petisse spe margaritarum, quarum amplitudinem conferentem interdum sua manu exegisse pondus [scil. Caesarem].
- deuxième expédition en Bretagne (été 54) : Cicéron 7,7,1 (ad Trebatium, fin juin 54) in Britannia nihil esse audio neque auri neque argenti ; Att. 4,16,7 (1/07/54) etiam illud iam cognitum est nec argenti scrupulum esse ullum in illa insula neque ullam spem praedae nisi ex mancipiis.
La postérité du carmen 29
- Pline nat. 36,48 quidquid habuisset Comata Gallia
- Quintilien inst. 9,4,141 aspera uero et maledica, ut dixi, etiam in carmine iambis grassantur : « quis potest uidere, quis potest pati, | nisi inpudicus et uorax et aleo ? »
- [Virgile] catal. 6,5-6 ut ille uersus usquequaque pertinet : | gener socerque, perdidistis omnia