Archives par mot-clé : Theophrastus

Métaphore et parcours d’interprétation

Billets, , ,

La diaphora

Rutilius Lupus 1,12 (p. 8,14-15 Halm) διαφορά: hoc schema est, cum uerbum iteratum aliam sententiam significauit ac significauit primo dictum.

Lucrèce 2,114-124
contemplator enim, cum solis lumina cumque
inserti fundunt radii per opaca domorum;                                                    115
multa minuta modis multis per inane uidebis
corpora misceri radiorum lumine in ipso
et uelut aeterno certamine proelia pugnas
edere turmatim certantia nec dare pausam
conciliis et discidiis exercita crebris.                                                           120
conicere ut possis ex hoc, primordia rerum
quale sit in magno iactari semper inani.
dumtaxat, rerum magnarum parua potest res
exemplare dare et uestigia notitiai.

Démocrite 67 a 28 Diels–Kranz ap. Aristot. anim. 403b31-404a5 ὅθεν Δημόκριτος μὲν πῦρ τι καὶ θερμόν φησιν αὐτὴν εἶναι· ἀπείρων γὰρ ὄντων σχημάτων καὶ ἀτόμων τὰ σφαιροειδῆ πῦρ καὶ ψυχὴν λέγει, οἷον ἐν τῷ ἀέρι τὰ καλούμενα ξύσματα, ἃ φαίνεται ἐν ταῖς διὰ τῶν θυρίδων ἀκτῖσιν, ὧν τὴν μὲν πανσπερμίαν στοιχεῖα λέγει τῆς ὅλης φύσεως.

Lucrèce 3,434-444
nunc igitur quoniam quassatis undique uasis
diffluere umorem et laticem discedere cernis,                                              435
et nebula ac fumus quoniam discedit in auras,
crede animam quoque diffundi multoque perire
ocius et citius dissolui in corpora prima,
cum semel ex hominis membris ablata recessit.
quippe etenim corpus, quod uas quasi constitit eius,                                     440
cum cohibere nequit conquassatum ex aliqua re
ac rarefactum detracto sanguine uenis,
aere qui credas posse hanc cohiberier ullo,
corpore qui nostro rarus magis incohibentist [Eden 1977 : incohibescit codd.]?

Stobée 1,49,43 (frg. 337 Usener) εἰ δὲ παρέσπαρται μὲν καὶ ἔνεστιν ἡ ψυχὴ τῷ σώματι καθαπερεὶ ἀσκῷ πνεῦμα, περιεχομένη ἢ συμμιγνυμένη πρὸς αὐτὸ καὶ ἐγκινουμένη ὥσπερ τὰ ἐν τῷ ἀέρι ξύσματα διὰ τῶν θυρίδων φαινόμενα, δῆλόν που τοῦτο ὅτι ἔξεισιν μὲν ἀπὸ τοῦ σώματος, ἐν δὲ τῷ ἐκβαίνειν διαφορεῖται καὶ διασκεδάννυται, ὥσπερ <Δημόκριτος> καὶ <Ἐπίκουρος> ἀποφαίνονται.

Lucrèce 5,345-350
nam cum res tantis morbis tantisque periclis                                                345
temptarentur, ibi si tristior incubuisset
causa, darent late cladem magnasque ruinas.
nec ratione alia mortales esse uidemur,
inter nos nisi quod morbis aegrescimus isdem
atque illi quos a uita natura remouit.                                                           350

Théophraste frg. 184 Fortenbaugh ap. Philo Aet. 149 κατὰ δὴ τοὺς λεχθέντας τρόπους δίχα μυρίων ἄλλων βραχυτέρων φθειρομένου τοῦ πλείστου μέρους ἀνθρώπων, ἐπιλείπειν ἐξ ἀνάγκης καὶ τὰς τέχνας· δίχα γὰρ τοῦ μεθοδεύοντος οὐκ εἶναι καθ’αὑτὴν ἰδεῖν ἐπιστήμην. ἐπειδὰν δὲ αἱ μὲν κοιναὶ νόσοι χαλάσωσιν, ἄρξηται δὲ ἀνηβᾶν καὶ βλαστάνειν τὸ γένος ἐκ τῶν μὴ προκαταληφθέντων τοῖς ἐπιβρίσασι δεινοῖς, ἄρχεσθαι καὶ τὰς τέχνας πάλιν συνίστασθαι, οὐ τότε πρῶτον γενομένας, ἀλλὰ τῇ μειώσει τῶν ἐχόντων ὑποσπανισθείσας.

Lucrèce 4,1045-1060
inritata tument loca semine fitque uoluntas
eicere id quo se contendit dira lubido,
idque petit corpus, mens unde est saucia amore;                                    1048
namque omnes plerumque cadunt in uulnus et illam
emicat in partem sanguis, unde icimur ictu,                                           1050
et si comminus est, hostem ruber occupat umor.
sic igitur Veneris qui telis accipit ictus,
siue puer membris muliebribus hunc iaculatur
seu mulier toto iactans e corpore amorem,
unde feritur, eo tendit gestitque coire                                                    1055
et iacere umorem in corpus de corpore ductum;
namque uoluptatem praesagit muta cupido.
haec Venus est nobis; hinc autemst nomen Amoris,
hinc illaec primum Veneris dulcedinis in cor
stillauit gutta et successit frigida cura.                                                   1060

Lucrèce 5,590-603
illud item non est mirandum qua ratione                                                     590
tantulus ille queat tantum sol mittere lumen,
quod maria ac terras omnis caelumque rigando
compleat et calido perfundat cuncta uapore.                                                593
nam licet hinc mundi patefactum totius unum                                              597
largifluum fontem scatere atque erumpere lumen,
ex omni mundo quia sic elementa uaporis
undique conueniunt et sic coniectus eorum                                                  600
confluit, ex uno capite hic ut profluat ardor.
nonne uides etiam quam late paruus aquai
prata riget fons interdum campisque redundet?

Diogène d’Œnoanda frg. 13 col. 3,13-4,5 Smith ἐνδέχεται τοιγαρ|οῦν τὸν ἥλιον ἀνθρακώ|δη τινὰ κύκλον̣ [εἶναι καὶ] | λεπτὸν ἄκρως, [ὑπό τε τῶν] | πνευμάτων αἰω̣[ρούμενον] | πηγῆς τε ἐπέχ[οντα τρό]|πον.

Les limites de la métaphore

Lucrèce 2,963-972
praeterea quoniam dolor est, ubi materiai
corpora ui quadam per uiscera uiua per artus
sollicitata suis trepidant in sedibus intus,                                                     965
inque locum quando remigrant, fit blanda uoluptas,
scire licet nullo primordia posse dolore
temptari nullamque uoluptatem capere ex se,
quandoquidem non sunt ex ullis principiorum
corporibus, quorum motus nouitate laborent                                                970
aut aliquem fructum capiant dulcedinis almae.
haut igitur debent esse ullo praedita sensu.

Métaphore et détournements

Lucrèce 5,467-479
sic igitur tum se leuis ac diffusilis aether
corpore concreto circumdatus undique flexit [Lachmann : saepsit codd.]
et late diffusus in omnis undique partis
omnia sic auido complexu cetera saepsit.                                                    470
hunc exordia sunt solis lunaeque secuta,
interutrasque globi quorum uertuntur in auris;
quae neque terra sibi adsciuit nec maximus aether,
quod neque tam fuerunt grauia ut depressa sederent,
nec leuia ut possent per summas labier oras;                                                475
et tamen interutrasque ita sunt ut corpora uiua
uersent et partes ut mundi totius extent;
quod genus in nobis quaedam licet in statione
membra manere, tamen cum sint ea quae moueantur.

Lucrèce 5,91-96
quod superest, ne te in promissis plura moremur,
principio maria ac terras caelumque tuere;
quorum naturam triplicem, tria corpora, Memmi,
tris species tam dissimilis, tria talia texta,
una dies dabit exitio, multosque per annos                                                   95
sustentata ruet moles et machina mundi.

 

Hupotheseis et paignia

Billets, , , , , ,

Plutarque quaest. conu. 712 e-f οὐκοῦν – ἔφην ἐγώ – μῖμοί τινές εἰσιν, ὧν τοὺς μὲν ὑποθέσεις τοὺς δὲ παίγνια καλοῦσιν· ἁρμόζειν δ᾿ οὐδέτερον οἶμαι συμποσίῳ γένος, τὰς μὲν ὑποθέσεις διὰ τὰ μήκη τῶν δραμάτων καὶ τὸ δυσχορήγητον, τὰ δὲ παίγνια πολλῆς γέμοντα βωμολοχίας καὶ σπερμολογίας οὐδὲ τοῖς τὰ ὑποδήματα κομίζουσι παιδαρίοις, ἄν γε δὴ δεσποτῶν ᾖ σωφρονούντων, θεάσασθαι προσήκει· οἱ δὲ πολλοὶ καὶ γυναικῶν συγκατακειμένων καὶ παίδων ἀνήβων ἐπιδείκνυνται μιμήματα πραγμάτων καὶ λόγων, ἃ πάσης μέθης ταραχωδέστερον τὰς ψυχὰς διατίθησιν.

1. ὑπόθεσις

Philodème poem. 1 col. 42,5-8 Janko οὐκ ἐπ̣αινε|τέον – φησί – τὸν ποιητήν, ἐ|[ὰν] μῦθοι ὦσιν καλο[ὶ] καὶ ὑποθέσεις…

Jean le Lydien mag. 1,40 καὶ παλλιᾶτα μέν ἐστιν ἡ Ἑλληνικὴν ὑπόθεσιν ἔχουσα κωμῳδία, τογᾶτα δὲ ἡ Ῥωμαϊκήν.

Plutarque soll. anim. 973 e-974 a πλὴν ἕν γέ τι μάθημα κυνὸς οὐ δοκῶ μοι παρήσειν, γενόμενος ἐν Ῥώμῃ θεατής. παρὼν γὰρ ὁ κύων μίμῳ πλοκὴν ἔχοντι δραματικὴν καὶ πολυπρόσωπον ἄλλας τε μιμήσεις ἀπεδίδου τοῖς ὑποκειμένοις πάθεσι καὶ πράγμασι προσφόρους, καὶ φαρμάκου ποιουμένων ἐν αὐτῷ πεῖραν ὑπνωτικοῦ μὲν ὑποκειμένου δ᾿ εἶναι θανασίμου, τόν τ᾿ ἄρτον, ᾧ δῆθεν ἐμέμικτο τὸ φάρμακον, (f.) ἐδέξατο καὶ καταφαγὼν ὀλίγον ὕστερον ὅμοιος ἦν ὑποτρέμοντι καὶ σφαλλομένῳ καὶ καρηβαροῦντι· τέλος δὲ προτείνας ἑαυτὸν ὥσπερ νεκρὸς ἔκειτο, καὶ παρεῖχεν ἕλκειν καὶ μεταφέρειν, ὡς ὁ τοῦ δράματος ὑπηγόρευε λόγος. ἐπεὶ δὲ τὸν καιρὸν ἐκ τῶν λεγομένων καὶ πραττομένων ἐνόησεν, ἡσυχῆ τὸ πρῶτον ἐκίνησεν ἑαυτόν, ὥσπερ ἐξ ὕπνου βαθέος ἀναφερόμενος, (974 a.) καὶ τὴν κεφαλὴν ἐπάρας διέβλεψεν· ἔπειτα θαυμασάντων, ἐξαναστὰς ἐβάδιζε πρὸς ὃν ἔδει καὶ προσῄκαλλε1 χαίρων καὶ φιλοφρονούμενος, ὥστε πάντας ἀνθρώπους καὶ Καίσαρα (παρῆν γὰρ ὁ γέρων Οὐεσπασιανὸς ἐν τῷ Μαρκέλλου θεάτρῳ) συμπαθεῖς γενέσθαι.

Quintilien inst. 4,2,52 credibilis autem erit narratio ante omnia si prius consuluerimus nostrum animum ne quid naturae dicamus  aduersum, deinde si causas ac rationes factis praeposuerimus, non omnibus, sed de quibus quaeritur, si personas conuenientes iis quae facta credi uolemus constituerimus, ut furti reum cupidum, adulterii libidinosum, homicidii temerarium, uel his contraria si defendemus: praeterea loca, tempora, et similia. (53.) est autem quidam et ductus rei credibilis, qualis in comoediis etiam et in mimis. aliqua enim naturaliter secuntur et cohaerent, (54.) ut si bene priora narraueris iudex ipse quod postea sis narraturus expectet.

Donat de com. 6,1 (p. 25,17-21 Wessner) fabula generale nomen est: eius duae primae partes, tragoedia et comoedia. <tragoedia>, si Latina argumentatio sit, praetexta dicitur. comoedia autem multas species habet: aut enim palliata est aut togata aut tabernaria aut Atellana aut mimus aut Rinthonica aut planipedia.

Le chapitre de poematibus de Diomède (FrCGr test. xi Kaibel)

Diomède GL i 482,26-29 de generibus poematos dramatici uel actiui. poematos dramatici uel actiui genera sunt quattuor, apud Graecos tragica comica satyrica mimica, apud Romanos praetextata tabernaria atellana planipes.

Diomède GL i 490,18-20 Latina atellana a Graeca satyrica differt, quod in satyrica fere Satyrorum personae inducuntur, aut siquae sunt ridiculae similes Satyris, Autolycus Busiris [Euripides test. II Kannicht]; in atellana Oscae personae, ut Maccus.

Diomède GL i 487,11-12 tragoedia est heroicae fortunae in aduersis conprehensio. a Theophrasto [test. 708 Fortenbaugh] ita definita est, τραγῳδία ἐστὶν ἡρωϊκῆς τύχης περίστασις.

Diomède GL i 483,27-484,2 epos dicitur Graece carmine hexametro diuinarum rerum heroicarum humanarumque conprehensio; quod a Graecis ita definitum est, ἔπος ἐστὶν περιοχὴ θείων τε καὶ ἡρωϊκῶν καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων.

Diomède GL i 488,3-5 comoedia est priuatae ciuilisque fortunae sine periculo uitae conprehensio, apud Graecos ita definita: κωμῳδία ἐστὶν ἰδιωτικῶν πραγμάτων ἀκίνδυνος περιοχή.

Diomède GL i 488,10-18 comoedia dicta est: uel quod in ea uiculorum, id est humilium domuum, fortunae conprehendantur, non ut in tragoedia publicarum regiarumque […]. comoedia a tragoedia differt, quod in tragoedia introducuntur heroes duces reges, in comoedia humiles atque priuatae <personae>; in illa luctus exilia caedes, in hac amores, uirginum raptus: deinde quod in illa frequenter et paene semper laetis rebus exitus tristes et liberorum fortunarumque priorum in peius adgnitio *

Aristote poet. 2 1448a17-18 ἡ μὲν [sc. κωμῳδία] γὰρ χείρους ἡ δὲ [sc. τραγῳδία] βελτίους μιμεῖσθαι βούλεται τῶν νῦν.

Diomède GL i 489,23-490,7 nam prima species est togatarum quae praetextatae dicuntur, in quibus imperatorum negotia agebantur et publica et reges Romani uel duces inducuntur, personarum dignitate et {personarum} sublimitate tragoediis similes. […] secunda species <est> togatarum quae tabernariae dicuntur et humilitate personarum et argumentorum similitudine comoediis pares, in quibus non magistratus regesue sed humiles homines et priuatae domus inducuntur, quae quidem olim quod tabulis tegerentur, communiter tabernae uocabantur. tertia species est fabularum Latinarum quae a ciuitate Oscorum Atella, in qua primum coeptae, appellatae sunt atellanae, argumentis dictisque iocularibus similes satyricis fabulis Graecis. quarta species est planipedis, qui Graece dicitur mimus. ideo autem Latine planipes dictus, quod actores pedibus planis, id est nudis, proscenium introirent, non ut tragici actores cum cothurnis neque ut comici cum soccis; siue quod olim non in suggestu scenae sed in plano orchestrae positis instrumentis mimicis actitabant.

Diomède GL i 491,4-7 satyrica est apud Graecos fabula, in qua item tragici poetae non heroas aut reges sed Satyros induxerunt ludendi causa iocandique, simul ut spectator inter res tragicas seriasque Satyrorum iocis et lusibus delectaretur.

Diomède GL i 491,13-17 mimus est sermonis cuius libet <imitatio et> [om. ABM et add. Iahn prol. in Pers. p. lxxxiv ; imitatio et add. Keil] motus sine reuerentia, uel factorum et <dictorum> [om. ABM : add. Keil] turpium cum lasciuia imitatio; a Graecis ita definitus: μῖμός ἐστιν μίμησις βίου τά τε συγκεχωρημένα καὶ ἀσυγχώρητα περιέχων. mimus dictus παρὰ τὸ μιμεῖσθαι, quasi solus imitetur, cum et alia poemata idem faciant.

Aristote poet. 1447b9-13 οὐδὲν γὰρ ἂν ἔχοιμεν ὀνομάσαι κοινὸν τοὺς Σώφρονος καὶ Ξενάρχου μίμους καὶ τοὺς Σωκρατικοὺς λόγους οὐδὲ εἴ τις διὰ τριμέτρων ἢ ἐλεγείων ἢ τῶν ἄλλων τινῶν τῶν τοιούτων ποιοῖτο τὴν μίμησιν.

Evanthius de com. 4,1 (p. 21,1-8 Wessner) illud uero tenendum est, post νέαν κωμῳδίαν Latinos multa fabularum genera protulisse, ut togatas ab scaenicis atque argumentis Latinis, praetextatas a dignitate personarum tragicaram ex Latina historia, Atellanas a ciuitate Campaniae, ubi actitatae sunt primae, Rinthonicas ab auctoris nomine, tabemarias ab humilitate argumenti ac stili, mimos ab diuturna imitatione uilium rerum ac leuium personarum.

Donat de com. 6,2 (p. 26,1-6 Wessner) planipedia autem dicta ob humilitatem argumenti eius ac uilitatem actorum, qui non coturno aut socco nituntur in scaena aut pulpito sed plano pede, uel ideo quod non ea negotia continet, quae personarum in turribus aut in cenaculis habitantium sunt, sed in plano atque in humili loco.

Les classements d’Evanthius et de Jean le Lydien

Evanthius de com. 4,1 (p. 21,1-8 Wessner) illud uero tenendum est, post νέαν κωμῳδίαν Latinos multa fabularum genera protulisse, ut togatas ab scaenicis atque argumentis Latinis, praetextatas a dignitate personarum tragicaram ex Latina historia, Atellanas a ciuitate Campaniae, ubi actitatae sunt primae, Rinthonicas ab auctoris nomine, tabemarias ab humilitate argumenti ac stili, mimos ab diuturna imitatione uilium rerum ac leuium personarum.

Donat de com. 6,2 (p. 26,1-6 Wessner) planipedia autem dicta ob humilitatem argumenti eius ac uilitatem actorum, qui non cotumo aut socco nituntur in scaena aut pulpito sed plano pede, uel ideo quod non ea negotia continet, quae personarum in turribus aut in cenaculis habitantium sunt, sed in plano atque in humili loco.

Jean le Lydien mag. 1,40 ἡ μέντοι κωμῳδία τέμνεται εἰς ἑπτά· εἰς παλλιᾶταν, τογᾶταν, Ἀτελλάνην, ταβερναρίαν, Ῥινθωνικήν, πλανιπεδαρίαν καὶ μιμικήν· καὶ παλλιᾶτα μέν ἐστιν ἡ Ἑλληνικὴν ὑπόθεσιν ἔχουσα κωμῳδία, τογᾶτα δὲ ἡ Ῥωμαϊκήν, ἀρχαίαν· Ἀτελλάνη δέ ἐστιν ἡ τῶν λεγομένων ἐξοδιαρίων· ταβερναρία δὲ ἡ σκηνωτὴ ἢ θεατρικὴ κωμῳδία· Ῥινθωνικὴ ἡ ἐξωτική· πλανιπεδαρία ἡ καταστολαρία· μιμικὴ ἡ νῦν δῆθεν μόνη σῳζομένη, τεχνικὸν μὲν ἔχουσα οὐδέν, ἀλόγῳ μόνον τὸ πλῆθος ἐπάγουσα γέλωτι.

P.Oxy. 413,95 τυμπ πολ. καταστολή

schol. Aristoph. pax 1204 τὴν δὲ καταστολὴν τοῦ δράματος ἐποίησεν ὁμοίαν τοῖς Ἀχαρνεῦσιν.

2. παίγνια

Callimaque frg. 1,6 Pfeiffer παῖς ἅτ⌋ε, τῶν δ’ ἐτέων ἡ δεκὰ⌊ς⌋ οὐκ ὀλίγη.

 

 

 

Catulle 54 et 57 : les amis de César

Billets, , , ,

Caelius à Cicéron fam. 8,4,2 (Rome, 1er août 51) Caesar, qui solet infimorum hominum amicitiam sibi qualibet impensa adiungere.

Le carmen 54

éd. Mynors 1958

éd. Thomson 1997

Othonis caput oppido est pusillum,
†et heri† rustice semilauta crura,
subtile et leue peditum Libonis,
si non omnia, displicere uellem
tibi et Sufficio seni recocto…                        5
irascere iterum meis iambis
inmerentibus, unice imperator.

Othonis caput oppido est pusillum ;
at, mi Rustice, semilauta crura,
subtile et leue peditum, Libonis,
si non omnia, displicere uellem
tibi et Sufficio seni recocto.

54b
irascere iterum meis iambis
inmerentibus, unice imperator.

 
Pour l'apparat critique, cf. Dániel Kiss, Catullus Online

2. semilauta cf. Cratinus frg. 457 Kassel & Austin ἡμίλουτοι ; Plaute Poen. 316 ut quidem tu huius oculos inlutis manibus tractes aut teras?

3. peditum cf. Aristophane nub. 394 πορδή ; Martial 4,87,4 pedere Bassa solet ; 7,18,9 pedere te mallem

5. recocto cf. Pétrone frg. 21 anus recocta uino | trementibus labellis ; Aristophane eq. 1321 τὸν Δῆμον ἀφεψήσας ὑμῖν καλὸν ἐξ αἰσχροῦ πεπόηκα.

Théophraste char. 4,1-5 ἡ δὲ ἀγροικία δόξειεν ἂν εἶναι ἀμαθία ἀσχήμων, ὁ δὲ ἄγροικος τοιοῦτός τις, (2.) οἷος κυκεῶνα πιὼν εἰς ἐκκλησίαν πορεύεσθαι. (3.) καὶ τὸ μύρον φάσκειν οὐδὲν τοῦ θύμου ἥδιον ὄζειν. (4.) καὶ μείζω τοῦ ποδὸς τὰ ὑποδήματα φορεῖν. (5.) καὶ μεγάλῃ τῇ φωνῇ λαλεῖν. (6.) καὶ τοῖς μὲν φίλοις καὶ οἰκείοις ἀπιστεῖν, πρὸς δὲ τοὺς αὑτοῦ οἰκέτας ἀνακοινοῦσθαι περὶ τῶν μεγίστων. καὶ τοῖς παρ᾿ αὐτῷ ἐργαζομένοις μισθωτοῖς ἐν ἀγρῷ πάντα τὰ ἀπὸ τῆς ἐκκλησίας διηγεῖσθαι. (7.) καὶ ἀναβεβλημένος ἄνω τοῦ γόνατος καθιζάνειν ὥστε τὰ γυμνὰ αὐτοῦ φαίνεσθαι.

Le carmen 57

pulcre conuenit improbis cinaedis,
Mamurrae pathicoque Caesarique.
nec mirum : maculae pares utrisque,
urbana altera et illa Formiana,
impressae resident nec eluentur:                                     5
morbosi pariter, gemelli utrique,
uno in lecticulo erudituli ambo,
non hic quam ille magis uorax adulter,
riuales socii puellularum.
pulchre conuenit improbis cinaedis.                             10

Pour l'apparat critique, cf. Dániel Kiss, Catullus Online

1 et 10 conuenit cf. Martial 8,35 cum sitis similes paresque uita, | uxor pessima, pessimus maritus, | miror, non bene conuenire uobis.

4 urbana cf. Suétone Iul. 18,1 ex praetura ulteriorem sortitus Hispaniam retinentes creditores interuentu sponsorum remouit ac neque more neque iure, ante quam prouinciae or{di}narentur, profectus est.

4 Formiana cf. Catulle 114,4 fructus sumptibus exsuperat sc. Mamurra ; 41,4 et 43,5 decoctor… Formianus

6 gemelli cf. (A) Catulle 100,3-4 hoc est quod dicitur, illud | fraternum uere dulce sodalicium ; Horace serm. 2,3,243-244 par nobile fratrum | nequitia et nugis prauorum et amore gemellum ; epist. 1,10,3-4 ad cetera paene gemelli | fraternis animis ; (B) Pacuvius trag. 174 Ribbeck = 121 Schierl par fortitudo, gemina confidentia ; Cicéron Verr. 2,3,155 consorti quidem in lucris atque furtis, gemino et simillimo nequitia, improbitate, audacia ; (C) Pétrone 35,3 super geminos testiculos ac rienes ; 39,7 in geminis autem nascuntur bigae et boues et colei et qui utrosque parietes linunt ; (D) anth. Lat. 457,8 Riese si fierent parte minus gemini 


7. erudituli cf. Tacite dial. 21,6 nisi forte quisquam aut Caesaris Pro Decio Samnite aut Bruti Pro Deiotaro rege ceterosque eiusdem lentitudinis ac teporis libros legit, nisi qui et carmina eorundem miratur.

9. riuales socii cf. Plaute stich.431-434 et 729-733 amicam ego habeo Stephanium hinc ex proxumo, | tui fratris ancillam: eo condixi in symbolam  | ad cenam, ad eius conseruom Sangarinum Syrum. |  eademst amica ambobus, riuales sumus. […] haec facetiast, amare inter se riualis duos, |  uno cantharo potare, unum scortum ducere.   |  hoc memorabilest: ego tu sum, tu es ego, unianimi sumus,  |  unam amicam amamus ambo, mecum ubi est, tecum est tamen; | tecum ubi autem est, mecum ibi autemst: neuter neutri inuidet.

Julius Victor: l’aptum dans la correspondance

Billets, , , ,

L’éloignement des correspondants et la clarté

Julius Victor rhet. p. 105,24-34 Giomini–Celentano : lucem uero epistolis praefulgere oportet, nisi cum consulto {consilio} clandestinae litterae fiant, quae tamen ita ceteris occultae esse debent, ut his, ad quos mittuntur, clarae perspicuae que sint. solent etiam notas inter se secretiores pacisci, quod et Caesar [ELM II n° 28 frg. 9] et Augustus [ELM II n° 151 frg. 13] et Cicero et alii plerique fecerunt. ceterum, cum abscondito nihil opus est, cauenda obscuritas magis quam in oratione aut in sermocinando: potes enim parum plane loquentem rogare, ut id planius dicat, quod in absentium epistolis non datur. et ideo nec historia occultior addenda nec prouerbium ignotius aut uerbum cariosius aut figura putidior: neque, dum amputatae breuitati studes, dimidiatae sententiae sit intellegentia requirenda, nec dilatatione uerborum et anxio struendi labore lux obruenda.

ELM II n° 28 frg. 9:

Suétone Iul. 56,6 extant et ad Ciceronem, item ad familiares domesticis de rebus [sc. Caesaris epistulae], in quibus, si qua occultius perferenda erant, per notas scripsit, id est sic structo litterarum ordine, ut nullum uerbum effici posset: quae si qui inuestigare et persequi uelit, quartam elementorum litteram, id est D pro A et perinde reliquas commutet.

Aulu-Gelle 17,9,1-5 libri sunt epistularum C. Caesaris ad C. Oppium et Balbum Cornelium, qui res eius absentis curabant. (2.) in his epistulis quibusdam in locis inueniuntur litterae singulariae sine coagmentis syllabarum, quas tu putes positas incondite ; nam uerba ex his litteris confici nulla possunt. (3.) erat autem conuentum inter eos clandestinum de commutando situ litterarum, ut in scripto quidem alia aliae locum et nomen teneret, sed in legendo locus cuique suus et potestas restitueretur; (4.) quaenam uero littera pro qua scriberetur, ante is, sicuti dixi, conplacebat, qui hanc scribendi latebram parabant. (5.) est adeo Probi grammatici commentarius satis curiose factus De occulta litterarum significatione in epistularum C. Caesaris scriptura [Probus test. 26 Aistermann].

Att. 7,15,1 (Capoue, 26 janvier 49) ut ab urbe discessi, nullum adhuc intermisi diem quin aliquid ad te litterarum darem, non quo haberem magno opere quid scriberem sed ut loquerer tecum absens; quo mihi, cum coram id non licet, nihil est iucundius.

Les destinataires et les occasions

Julius Victor rhet. p. 105,35-106,6 Giomini–Celentano : epistola, si superiori scribas, ne iocularis sit; si pari, ne inhumana; si inferiori, ne superba; neque docto incuriose, neque indocto diligenter, nec coniunctissimo translatitie, nec minus familiari non amice, rem secundam prolixius gratulare, ut illius gaudium extollas: cum offendas dolentem, pauculis consolare, quod ulcus etiam, cum plana manu tangitur, cruentatur. ita in litteris cum familiaribus ludes, ut tamen cogites posse euenire, ut eas litteras legant tempore tristiore. iurgari numquam oportet, sed epistolae minime.

Cicéron orat. 70-71 ut enim in uita sic in oratione nihil est difficilius quam quid deceat uidere. πρέπον appellant hoc Graeci, nos dicamus sane decorum. de quo praeclare et multa praecipiuntur et res est cognitione dignissima. huius ignoratione non modo in uita sed saepissime et in poematis et in oratione peccatur. (71.) est autem quid deceat oratori uidendum non in sententiis solum sed etiam in uerbis. non enim omnis fortuna non omnis honos non omnis auctoritas non omnis aetas nec uero locus aut tempus aut auditor omnis eodem aut uerborum genere tractandus est aut sententiarum semperque in omni parte orationis ut uitae quid deceat est considerandum; quod et in re de qua agitur positum est et in personis et eorum qui dicunt et eorum qui audiunt.

Théophraste frg. 684 Fortenbaugh ap. Cic. orat. 79 sermo purus erit et Latinus, dilucide planeque dicetur, quid deceat circumspicietur. unum aberit quod quartum numerat Theophrastus in orationis laudibus: ornatum illud suaue et affluens.